روایت تاریخی

 ابن شهرآشوب در کتابش مینویسد در كتاب انوار است كه عامرى گفت: هارون الرشيد كنيز زيبا و بسيار خوش قيافه‏ اى را براى موسى بن جعفرعليه السّلام فرستاد تا در زندان خدمتكارى او را به عهده گيرد. امام به آن كنيز فرمود: به هارون بگو شما از هديه خود خوشحال هستيد ولی مرا نيازى به اين كنيز و امثال او نيست. وقتی موضوع را به هارون گفتند او ناراحت شده و گفت: برگرد پيش او بگو ما تو را به خواست خودت نگرفته‏ ايم زندانى كنيم و این کار نیز به خواست تو نیست، و كنيز را پيش او بگذار و بيا. پيك رفت و برگشت بعد كه هارون از جاى خود برخاست غلام را فرستاد تا جستجو از حال كنيز كند. وقتی غلام به زندان رفت ديد آن كنيز به سجده افتاده و سر بلند نمي كند و مدام مي گويد: قُدّوس سُبحانك سُبحانك.

گزارش اول : ابن جوزی به نقل از مسعودى می‌نویسد : به متوكّل خبر دادند كه امام على بن محمد عليه السّلام در خانه‏ اش نامه ‏ها و سلاح هايى دارد كه از شيعيانش از مردم قم رسيده و او مصمّم است كه بر حكومت تو حمله كند، متوكل گروهى از تركان را فرستاد و آنها شبانه به خانه آن حضرت هجوم بردند و چيزى در آن نيافتند و ديدند كه وى در خانه‏ اى در بسته است و ردايى از پشم بر تن روى شنها و ريگ ها نشسته، روى دلش به سوى خدا رو به قبله قرآن تلاوت می‌كند، آن گروه، با همان حال او را نزد متوكّل بردند، و به متوكّل گفتند: ما در خانه او چيزى نيافتيم و ديديم كه او رو به قبله نشسته و قرآن مى ‏خواند، متوكّل كه در مجلس شراب نشسته بود آن حضرت را وارد كردند در حالى كه كاسه

قطب راوندی می‌نویسد  ابو هاشم جعفرى می‌گويد: در زمان متوكل، زنى ادعا كرد كه زينب دختر فاطمه سلام الله علیها دخت گرامى رسول خدا  صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم می‌باشد. متوكل به او گفت: تو زن جوانى هستى، در حالى كه چندين سال از وفات رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم مى‏ گذرد. آن زن گفت: رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم دستش را به سرم كشيد و از خدا خواست كه در هر چهل سال، دوباره جوانى را به من برگرداند. و من تا به حال، خودم را به مردم معرّفى نكرده بودم تا اينكه الآن نيازمند شدم و اظهار كردم! متوكل، فرزندان كهنسال ابو طالب، عباس و قريش را جمع كرد و جريان را به آنها گفت.

برخى از آنان روايت نمودند كه زينب، دختر فاطمه سلام الله علیها در فلان سال فوت كرده است. متوكل به زن گفت: در مورد اين روايت چه مى

در خصوص زندگانی حضرت اُمِّ کلثوم  سلام‌الله‌علیها بین مورخین اختلاف نظر وجود دارد بطوری که در صفحات ۶۸ منتخب التّواریخ، ۳۰۸ مقتل مقرّم، ۵۸۷ تحقیق در باره اوّل اربعین و ۵۲۴ قمقام به نقل از وسائل الشیعه شیخ حُرّ عاملی حدیثی از شیخ مفید ذکر شده که نشانگر آن است اُمِّ کلثوم سلام‌الله‌علیها احتمالاً در زمان حیات امام حسین عليه السّلام از دنیا رفته است چنانچه در صفحه ۳۴۰ جلد هشت الطَّبَقاتُ الْکُبْری به این موضوع اشاره شده. در صفحه ۴۹ جلد دوم مقتل جامع نیز با اشاره به احادیث فوق به نقل از تاریخ موالید الأئمه نوشته شده است در خصوص ذکر روایات وارده در واقعه کربلا منظور اُمِّ کلثومی که مادرش حضرت زهرا(س) بوده است نیست بلکه یکی دیگر از دختران امیرالمؤمنین علی عليه السّلام است.

شيخ صدوق در كتاب معانى الاخبار از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم روايت كرده: نور فاطمه سلام الله علیها قبل از اينكه زمين و آسمان خلق شوند آفريده شد. بعضى از مردم گفتند: اى رسول خدا! پس او از جنس بشر نيست؟ پيامبر فرمود: فاطمه سلام الله علیها  حوريّه‏ اى در لباس انسان است. گفتند: اى رسول خدا! چگونه امكان دارد كه كسى حوريّه و در عين حال انسان باشد؟  فرمود: خداوند متعال قبل از اينكه حضرت آدم را بيافريند؛ فاطمه را در آن هنگامى كه ارواح مخلوقات را خلق مى‏ كرد، از نور خود آفريد، پس هنگامى كه آدم را آفريد، فاطمه سلام الله علیها را به او نشان داد.

گفته شد: اى رسول خدا! فاطمه سلام الله علیها  در آن زمان كجا بود؟ فرمود: نور او در حفره‏ اى زير ساق عرش قرار داشت.

شیخ صدوق به نقل از ابن عباس می نویسد روزی پیامبر در مسجد نشسته بود و در شأن و جایگاه اهل بیت در روز قیامت خبر می داد و آنگاه که به دخترش حضرت زهرا سلام الله علیها رسید فرمود: وَ أَمَّا ابْنَتِي فَاطِمَةُ فَإِنَّهَا سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ؛ و اما دخترم فاطمه كه بانوى زنان جهانيان است از اولين و آخرين وَ هِيَ بَضْعَةٌ مِنِّي و پاره تن منست وَ هِيَ نُورُ عَيْنِي و نور ديده منست؛ وَ هِيَ ثَمَرَةُ فُؤَادِي، و ميوه دل منست وَ هِيَ رُوحِيَ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيَّ؛ و روح منست كه درون منست؛ وَ هِيَ الْحَوْرَاءُ الْإِنْسِيَّةُ؛ و حوراء انسيه است؛ قَامَتْ فِي مِحْرَابِهَا بَيْنَ يَدَيْ رَبِّهَا جَلَّ جَلَالُهُ ظَهَرَ نُورُهَا لِمَلَائِكَةِ السَّمَاءِ كَمَا يَظْهَرُ نُورُ الْكَوَاكِبِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ؛ هر وقت در محراب خود برابر

ابن شهرآشوب در مناقب آل ابیطالب به نقل از أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ می‌نویسد: پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم در بیماری که منجر به وفاتشان گردید فاطمه سلام الله علیها را خواست و کلامی را به صورت پنهانی به وی فرمود که به واسطه آن فاطمه سلام الله علیها گریست. دَعَا فَاطِمَةَ فِي شَكْوَاهُ الَّذِي قُبِضَ فِيهِ فَسَارَّهَا بِشَيْ‏ءٍ فَبَكَتْ ثُمَّ دَعَاهَا فَسَارَّهَا فَضَحِكَتْ. سپس دوباره او را خواند و کلام پنهانی دیگری به وی فرمود که این بار فاطمه سلام الله علیها به واسطه شنیدن آن خندان گردید. از ایشان علت این گریه و خنده را پرسیدم؛ فرمود: أَخْبَرَنِي النَّبِيُّ أَنَّهُ مَقْبُوضٌ فَبَكَيْتُ ثُمَّ أَخْبَرَنِي أَنِّي أَوَّلُ أَهْلِهِ لُحُوقاً بِهِ فَضَحِكْتُ‏  پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم به من خبر وفات خود را داد که مرا گریان کرد سپس مرا خبر داد که اولین کسی که از خانواده به وی ملحق می شود من هستم که این مرا شاد گرداند.

 ابو جعفر طبرى امامى در کتاب دلائل الامامیه از امام صادق عليه السّلام روايت كرده است: وَ قُبِضَتْ فِي جُمَادَى الْآخِرَةِ يَوْمَ‏ الثَّلَاثَاءِ لِثَلَاثٍ‏ خَلَوْنَ‏ مِنْهُ‏، سَنَةَ إِحْدَى‏ عَشْرَةَ مِنَ الْهِجْرَةِ. وَ كَانَ سَبَبُ وَفَاتِهَا أَنَّ قُنْفُذاً مَوْلَى عُمَرَ لَكَزَهَا بِنَعْلِ السَّيْفِ‏ بِأَمْرِهِ، فَأَسْقَطَتْ مُحَسِّناً وَ مَرِضَتْ مِنْ ذَلِكَ مَرَضاً شَدِيداً، وَ لَمْ تَدَعْ أَحَداً مِمَّنْ آذَاهَا يَدْخُلُ عَلَيْهَا حضرت فاطمه سلام الله علیها روز سه شنبه، سوم ماه جمادى الثانى سال يازدهم هجرى از دنيا رحلت نمود. علّت شهادت آن حضرت همان ضربه‏ اى بود كه قنفذ غلام عمر به امر او به حضرت زده بود. حضرت زهرا سلام الله علیها به علت آن ضربه محسن را سقط نمود و بدين جهت به شدّت بيمار شد و اجازه نداد احدى از آن افرادى كه وى را اذيت كرده بودند نزد او وارد شوند. طبری شیعه، دلائل الامامیه ص ۱۳۴، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۴۳ ص ۱۷۰، علامه بحرانی، عوالم العلوم ج ۱۱ ص ۵۶۶
محمّد بن همام مى ‏گويد: روايت شده: حضرت فاطمه سلام الله علیها در روز بيستم ماه جمادى الآخر از دنيا رحلت نمود. عمر مباركش هجده سال و هشتاد و پنج روز بود. حضرت على علیه‌السلام آن بانو را غسل داد. به هنگام غسل دادن وى غير از حضرت على علیه‌السلام حسنين عليهما السّلام،

در مورد زمان شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها در کتب تاریخی اختلاف زیاد است و اکثراً زمان شهادت را بر اساس مدت حیات ایشان بعد از رحلت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم عنوان کرده اند. از طرفی با توجه به اینکه در خصوص رحلت پیامبر نیر دو روایت ۲۸ صفر و ۱۲ ربیع الاول وجود دارد همین باعث شده اختلافات در تعیین تاریخ دقیق شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها بیشتر شود که در ادامه به آن می پردازیم. الف) فتال نیشابوری؛ محدث اربلی و ابن شهرآشوب در گزارش دومی نقل کرده اند که حضرت ۴۰ روز بعد از رحلت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به شهادت رسیدند؛ یعنی در هشتم ربیع الثانی سال ۱۱ هجری. ( ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۳ ص ۳۵۷، محدث اربلی، کشف الغمه ج۱ ص ۴۴۹، فتال نیشابوری روضة الواعظین ج ۱ص ۱۵۱، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۴۳ ص ۷ ،شیخ عباس قمی منتهی الآمال ص ۱۶۵)  ب) اما یوسف الشامی و ابن شهر آشوب در گزارش دیگری بدون اشاره به مدت حیات حضرت بعد از رحلت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم روز شهادت را در ۱۳ ربیع الثانی ذکر کرده اند ( یعنی ۴۵ روز بعد از رحلت پیامبر) ( ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۳ ص ۳۵۷،  یوسف شامی، الدر النظیم ص ۴۸۵ ، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۴۳ ص ۱۸۰) 

اکثر مورخین سال ولادت امام صادق را ۸۳ هجری عنوان کرده‌اند و تنها محدث اربلی طبرسی و ابن صباغ سال ۸۰ را سال ولادت حضرت می‌دانند. طبرسی، تاج الموالید ص ۹۳، ابن صباغ، فصول المهمه ص ۲۰۸و ۲۱۶ محدث اربلی، کشف الغمه ج۲ ص ۱۵۵، اما در مورد روز ولادت همگی متفق القولند که آن امام همام در روز جمعه یا به نقلی روز دوشنبه ۱۷ربیع الاول پای به عرصه گیتی نهادند. ( علامه طبرسی، اعلام الوری ج۱ ص ۵۱۴، فتال نیشابوری، روضة الواعظین ج۱  ص ۲۱۲، ‏ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۴ ص ۲۷۹، شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۱۱، رضی الدین حلّی، العدد القویه ص ۱۴۷، ابوعبدالله عاملی( شهید اول)، الدروس ص  ۱۵۴، طبرسی، تاج الموالید ص ۹۳، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج۴۷ ص ۱ ع، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۸۷۰، شیخ عباس قمی؛منتهی الآمال ص ۱۳۳۵ و فیض العلام  ص ۲۸۳)  البته بعضی از مورخین همچون مرحوم کلینی، شیخ مفید و طبری بدون اشاره به روز ولادت تنها به اعلام سال ۸۳ به عنوان سال ولادت ایشان بسنده کرده‌اند. مرحوم کلینی، الکافی ج ۱ ص ۴۷۲؛ شیخ مفید، الارشاد ج۲ ص ۲۷۱، طبری، دلائل الامامه ص ۲۴۵، اسم مبارك آن حضرت جعفر بود، و كنيت او ابو عبد اللَّه، و القاب آن حضرت: صابر و فاضل و طاهر و صادق بود، و مشهورترين لقب آن جناب صادق است.