بصیرت مداحی

حروف نا خوانا

حروف ناخوانا حروفی هستند که نوشته می‌شوند ولی خوانده نمی‌شوند.همانطور که می‌دانید مادرزبان فارسی هم چنین قاعده ای داریم مانند: خواندن، خواستن، خواهر، خواهش . در این کلمات حرف (و) نوشته شده است ولی خوانده نمی‌شود.
در قـرآن كـریـم نیزحروف ناخوانا وجود دارد. چهار حرف (و، ى ،ا ،ل ) بعضى وقتها خوانده نمی‌شوند، و براى اینكه با موارد خوانا، اشتباه نشود آنها را بدون علامت می‌نویسند.
با این چهار حرف كلمه (والى ) ساخته اند تا همیشه در ذهن بماند. در اینجا ماحروف ناخوانا را به ۶ دسته تقسیم کرده ایم که در زیر با آنها آشنا می‌شویم.

۱ـ پایه ی همزه: هر گاه یکی از حروف (و،ا،ى ) پایه و كرسى براى همزه قرار گیرند یعنی همزه روی یکی از این حروف و یا زیر آن قرارگیرد،این حروف ناخوانا بوده و فقط همزه( ء ) و حرکت آن خوانده می‌شود.

توضیح : همزه ، به دو شكل نوشته می‌شود:

الف ـ به تنهایى (مانند: سَماءَ ، سُوءُ ، جُزْءانِ)

ب ـ روى یـكـى از ۳ حـرف (و)،(ى )،(ا) قـرار می‌گیرد كه در این صورت واو،الف و یاء خوانده نمی‌شوند و علامت موجود روى آن مربوط به حرف همزه می‌باشد، مانند:

مُؤْمِنُ كه خوانده می‌شود مُ‍ءْمِنُ

بارئُ كه خوانده می‌شود بارِءُ

نکته: اگر یاء كوچك ( ی‍ ) پایه و كرسى همزه واقع شود نقطه هاى آن را نمی‌نویسند، مانند: مَلائِكَةَ كه خوانده می‌شود مَلاءِكَةَ

تمرین اول : كلمه هاى زیر را شمرده بخوانید:

۲ـ پایه ی الف مدی: هر گاه صدای کشیده ی (  ) روی یکی از حروف (و) و (ى )قرار گیرد این حرفها ناخوانا و پایه ی الف مدی هستند.
مانند: صَلَوةُ كه خوانده می‌شود صَل‍اةُ، مُوسَى كه خوانده می‌شود مُوسَا‍

نکته*: بعضى وقتها یاى كوچك ( ی‍ )پایه ی الف مدی می‌شود که در اینجا نقطه های آن نوشته نمی‌شود. مانند: تَلیهَا كه خوانده می‌شود تَلاهَا

نکته*: در رسم الخط های عثمان طه (الف)باید دقیقا روی این حروف قرار گیرد،درضمن حرکت هم نداشته باشند تا ناخوانا باشند(و ی ). ولی اگرصدای الف بعداز حرف یا قبل از آن قرار گرفت،آن حرف خوانده می‌شود. مانند: صَلَوَتِهِم

تمرین دوم : كلمه هاى زیر را شمرده بخوانید:

تمرین سوم : آیات زیر را كلمه كلمه و شمرده بخوانید:

وَلَا يُؤْذَنُ لَهُمْ فَيَعْتَذِرُونَ ﴿۳۶﴾  وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ (سوره مرسلات، آیه ۳۶ و ۳۷)

وَ يَطُوفُ عَلَيْهِمْ وِلْدَانٌ مُخَلَّدُونَ إِذَا رَأَيْتَهُمْ حَسِبْتَهُمْ لُؤْلُؤًا مَنْثُوراً (سوره انسان، آیه ۱۹ )

نَحْنُ خَلَقْنَاهُمْ وَشَدَدْنَا أَسْرَهُمْ وَإِذَا شِئْنَا بَدَّلْنَا أَمْثَالَهُمْ تَبْدیلاً(سوره انسان، آیه ۲۸)

خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (سوره توبه، آیه ۱۰۳)

فَأَرَدْنَا أَنْ يُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَيْرًا مِنْهُ زَكَاةً وَ أَقْرَبَ رُحْمًا (سوره کهف، آیه ۸۱)

وَ إِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ (سوره قلم آیه ۴) وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى (سوره نجم، آیه ۳۹)

قُلْ إِنَّمَا يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَهَلْ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ (سوره انبیاء، آیه ۱۰۸)

قَالَ أَوَلَوْ جِئْتُكُمْ بِأَهْدَى مِمَّا وَجَدْتُمْ عَلَيْهِ آبَاءَكُمْ قَالُوا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ كَافِرُونَ (سوره زخرف، آیه ۲۴).

۳- همزه ی وصل : ( ا ) این علامت همزه ی وصل نام دارد،هرگاه ( ا ) میان دو کلمه واقع شود دو کلمه به هم وصل میشودو( ا )خوانده نمی شود. مانند:

وَاحْلُلْ كه خوانده می‌شود: وَحْلُلْ

قَدِافتَرَینَاکه خوانده می‌شود: قَدِ فتَرینَا

نکته : باید بدانیم که همزه ی وصل جزءحروف گاهی ناخوانا محسوب می‌شود یعنی اگرهمزه ی وصل در میان دو کلمه قرار نگیرد و بخواهیم از ابتدای کلمه ای که همزه ی وصل دارد بخوانیم همزه ی وصل خوانا است وحرکت دارمی‌شود. که دردرسهای بعدی بانحوه ی خواندن آن آشنا خواهیم شد.

تمرین چهارم: كلمه هاى زیر را شمرده بخوانید:

۴- در بعضی کلمات قرآنی سه حرف ( وای ) به شکل ( وای ) آمده است که همیشه ناخوانا است و برای اینکه با حروف خوانا اشتباه نشودعلامت (  ) برروی این حروف قرار گرفته است.

تمرین پنجم : کلمات زیررابخوانید ودقت داشته باشید حروف ناخوانا را بشناسید.

 ءَامَنوا ، سَمِعُوا ، أُولَئِکَ ، أَفَإِین ، بِأَییدٍ ، لِأُولِی ،سَأُورِیکُم ، أُولوابأسٍ ، قَالوا ، ثَمُودَا

نکته : علامت (  )که گاهی در پایان بعضی کلمات برروی ( ا )قرار می‌گیرد، نشانگر ناخوانا بودن حرف در حالت وصل و خوانا بودن حرف در حالت وقف است. مانند: أَنَا، قَوَارِیرَا    

۵- الف لام شمسی: اگر بعد (ال) حروف شمسی {ت، ث، د، ذ، ر، ز، س، ش، ص، ض، ط، ظ، ل، ن} قرار گیرد، (ل) ناخوانا می‌شود. در این حالت ( ل )هیچ حرکت و علامتی ندارد. در عوض حرف بعد از (لام ) ناخوانا همیشه داراى علامت تشدید می‌باشد، مانند:

نکته*)ل ) از حروف گاهی ناخوانا می‌باشد، اگر بعد ( ال )حروف قمری قرار گیرد، حرف ( ل ) خوانده می‌شود. به جز حروف شمسی بقیه حروف، حروف قمری هستند.

تمرین ششم : كلمه هاى زیر را شمرده بخوانید:

تمرین هفتم : آیات زیر را كلمه كلمه و شمرده بخوانید و حروف ناخوانایی که تا به حال آموخته اید را تشخیص دهید:

وَ الصَّافَّاتِ صَفًّا ﴿۱﴾ فَالزَّاجِرَاتِ زَجْرًا ﴿۲﴾ فَالتَّالِيَاتِ ذِكْرًا ﴿۳﴾ إِنَّ إِلَهَكُمْ لَوَاحِدٌ ﴿۴﴾ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا بَيْنَهُمَا وَ رَبُّ الْمَشَارِقِ ﴿سوره صافات ایات ۱ تا ۵﴾

اَوَلَمْ یَتَفَكَّروُا فى اَنْفُسِهِمْ ما خـَلَقَ اللّهُ السَّمـواتِ وَ الاَرْضَ وَ مـا بـَیـْنـَهـُمـا اِلاّ بـِالْحـَقِّ وَ اءَجَلٍ مُسَمًّى وَ اِنَّ كَثیراً مِنَ النّاسِ بـِلِقـاىِ رَبِّهـِمْ لَكـافـِروُنَ (سوره روم، آیه ۸ )

الْمَالُ وَ الْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَ الْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَ خَيْرٌ أَمَلًا (سوره کهف، آیه ۴۶)

لَا يُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَنْ ظُلِمَ وَ كَانَ اللَّهُ سَمِيعًا عَلِيمًا ( سوره نساء آیه ۱۴۸)

إِنْ تُبْدُوا خَيْرًا أَوْ تُخْفُوهُ أَوْ تَعْفُوا عَنْ سُوءٍ فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوًّا قَدِيرًا (سوره نسا، آیه ۱۴۹)

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُونَ (سوره انعام، آیه ۱)

يَا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَكَ إِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ (سوره لقمان، آیه ۱۷ ).

۶- صداهای کشیده قبل از همزه ی وصل: اگر در پایان کلمه ای یکی از صداهای کشیده واقع شود و کلمه ی بعد ازآن با همزه ی وصل ( ا )شروع شود در صورت خواندن دو کلمه با هم صدای کشیده ناخوانا می‌شود و فقط صدای کوتاه آخر کلمه خوانده می‌شود. مانند: لَصَالُوالجحیَم که خوانده می‌شود لَصَالُ لجَحِیم

تمرین هفتم : کلمات زیر را بادقت  بخوانید:

تمرین هشتم : كلمه هاى زیر را شمرده بخوانید:

فـَاِذَا الَّذى ـ مـِنْ اَقـْصَا الْمَدینَةِ ـ وَ وَصَّیْنَا اْلاِنْسانَ ـ بِهَااللّهُ ـ فَىِ الْیَمِّ ـ فىِ السَّمواتِ ـ فىِ الْمیزانِ ـ ذِى الْجَلالِ ـ عَمِلُواالْصّالِحاتِ ـ اَقیمُواالْوَزْنَ ـ ذُوالْعَصْفِ ـ ذُوالْجَلالِ

تمرین نهم : حال دیگر با تمام حروف ناخوانا آشنا شده اید بادقت آیات زیر را بخوانید:

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتُ النَّعِيمِ (سوره لقمان، آیه ۸)

يَا بُنَيَّ إِنَّهَا إِنْ تَكُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَكُنْ فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّمَاوَاتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ (سوره لقمان، آیه ۱۶)

وَ أَقِيمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَ لَا تُخْسِرُوا الْمِيزَانَ ﴿۹﴾ وَالْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَ الرَّيْحَانُ ﴿۱۲﴾ كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ ﴿۲۶﴾ وَ يَبْقَى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ ﴿۲۷﴾ (سوره الرحمن، آیات ۹ و ۱۲ و ۲۶ و ۲۷)

وَالَّذِينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ يَعْبُدُوهَا وَ أَنَابُوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرَى فَبَشِّرْ عِبَادِ ﴿۱۷﴾ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَ أُولَئِكَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ (سوره زمر، آیه ۱۷ و ۱۸).