کاربری جاری : مهمان خوش آمدید
 
خانه :: احکام

استفاده از آلات موسیقی و طبل و سنج

گروه : احکام هیات و عزاداری

یکی از مسائل مبتلابه هیأت ها و دسته جات عزاداری استفاده از آلات موسیقی همچون طبل؛ سنج  شیپور و ... است و همواره این مسئله مطرح بوده است که آیا استفاده از این ابزار در عزداری ها جایز است یا اشکال شرعی دارد؛ که این موضوع از مراجع مختلف استفتاء شده است و هریک پاسخی را ارائه نموده اند؛ اما آنچه که مورد اتفاق تمام مراجع است همگی استفاده از آلات موسیقی جدید همچون ارگ؛ پیانو و ... را جایز ندانسته اند و در مورد استفاده از آلات موسیقی قدیمی تر نیز همچون طبل و سنج و نی ضمن توصیه به رعایت اعتدال، تجویز ها هم مشروط به این بوده که موجب وهن مذهب و عزاداری نشود در زیر به فتاوای  مختلف مراجعه در این رابطه می‌پردازیم


الف : آلات موسیقی قدیمی همچون طبل ، سنج و نی

امام خمینی: اگر از آلات لهو و لعب نباشد و وهن بر مذهب هم نشود مانع ندارد. (ر.ك استفتائات حضرت امام (ره), ج۳, ص ۵۸۳ س ۴۵)

مقام معظم رهبری در این باره دو بحث متفاوت مطرح است یکی خود آهنگ های مورد استفاده که اگر آهنگ های محرک و مورد استفاده در مجالس لهو و لعب (مجالس گناه و خوش گذرانی های حرام) باشد حرام است و این ربطی به خود آلات موسیقی ندارد و شامل سبک های مداحی هم می‌شود، و دیگری ابزار مورد استفاده که اگر ابزار متداول نظیر طبل و سنج و شیپور باشد که بیشتر در امور نظامی و... به کار می‌رود صرف استعمال آن ها اشکال ندارد اما اگر آلات مورد استفاده در مجالس لهو و لعب باشد استفاده از آن ها حتی اگر به خودی خود اشکال نداشته باشد (که در بعضی موارد دارد: استفتاءات رهبر مسأله ۱۱۶۴) با این حال به دلیل عدم تناسب آن ها با فضای عزاداری اهل بیت علیهم السلام سزاوار دانسته نشده است ( استفتاءات رهبری مسأله ۱۴۴۸)

حضرات آیات بهجت و صافی گلپایگانی: به طور کلی، نواختن با آلات موسیقی (آلات لهو) در هر حال حرام است؛ تفاوتی بین مراسم عزاداری و جشن در حکم موسیقی نیست و به فتوای آیت الله بهجت از طبل و سنج و آلات موسیقی احتیاطاً خودداری كنند ( برگرفته از كتاب « گفتمان عاشورايي» اثر آيت الله العظمي صافي

آیت الله فاضل لنکرانی: استفاده از آلات لهو و لعب حرام است ولی طبل و دهل و امثال آن جزء این آلات نیست ولیکن باید مناسب عزاداری نواخته شود ( جامع المسائل، ج ۱، ص ۶۲۳، س ۲۱۷۴)  

آیت الله مكارم شیرازی: استفاده از این وسائل در عزاداری اگر مستهجن و موهن نباشد و مشتمل بر حرام نباشد، یعنی به نحو غنائی و مطرب نواخته نشود، اشكالی ندارد.(استفتائات جدید،‌ ج ۱، س ۵۱۶)

آیت الله ملکی تبریزی: اگر به نحو متعارف و غیر لهوی نواخته شود اشکال ندارد ( استفتاءات س ۲۰۰۹)

الف : آلات موسیقی غربی  همچون پیانو؛ اُرگ، ویالون و ....

امام خمینی: جواب: به طور كلی شركت در مجالس معصیت جایز نیست و باید افراد مذكور را نهی از منكر نمود البته چون ممكن است گفتن یك شخص اثر نداشته باشد اگر از طریق علمای شهر و یا امام جمعه اقدام شود اثر بیشتری خواهد داشت و استفاده از آلات مخصوص به لهو در همه جا حرام است و در مراسم عزاداری گناهش بیشتر است. (استفتائات جدید امام (ره), ج ۳, ص ۵۸۳ عزاداری)

مقام معظم رهبری : مراسم عزاداری حضرت سیدالشهداء علیه‌السلام كه افضل قربات است باید بنحو صحیح و مطابق موازین شرعی انجام گیرد و استفاده از آلات موسیقی؛ مناسب با عزاداری سالار شهیدان نیست و شایسته است مراسم عزاداری به همان صورت متعارفی كه از قدیم متداول بوده برگزار شود تا همگان بتوانند از بركات آن بهره مند گردند. در کل استفاده از آلات نوازندگى و موسيقى به نحو لهوى و مطرب و مناسب با مجالس لهو و گناه به‌طور مطلق حرام است (ترجمه استفتائات مقام معظم رهبری, س ۱۴۴۸ و ۱۴۴۹)

کلام فقهاي اسلام، در حرمت موسيقي و ممنوعيت آلات آن
جدای از استفاده از آلات موسیقی در هیأتهای حسینی فقهاي بزرگ، اين کارشناسان قوانين حيات بخش اسلام، بر اساس روايات رسيده از پيشوايان معصوم (ع)  ساخت و ساز، خريد و فروش آلات موسيقي و به کار گرفتن آنها و تعليم و تعلم آن را ممنوع دانسته و به حرمت اين گونه اعمال فتوا داده اند.  در اين بخش با برخي از سخنان علماي بزرگ اسلام، درباره آلات موسيقي آشنا
می‌شويم:
۱
ـ شيخ مفيد (قدس سره) (متوفاي ۴۱۳ هـ. ق) در کتاب مقنعه، در عداد کسب هاي حرام
می‌نويسد: و عمل العيدان و الطنابير و سائر الملاهي، محرم، و التجاره فيه محظوره... و کسب المغنيات حرام، وتعلم ذلک و تعليمه محظور في شرع الاسلام؛ ساخت و ساز عودها و طنبورها و ديگر آلات موسيقي حرام است، هم چنين خريد و فروش آنها نيز ممنوع است... و کسب آوازخوانان نيز حرام می‌باشد، يادگرفتن و ياد دادن اين کارها نيز در شرع مقدس اسلام ممنوع است.« مقنعه ص ۵۸۷و ۵۸۸»
۲ـ ابوصلاح حلبي (قدس سره) (متوفاي ۴۴۷ هـ. ق) در بيان کارهاي حرام
می‌نويسد: يحرم آلات الملاهي، کالعود، و الطنبور، والطبل، والمزمار، وامثال ذلک، واعمالها للاطراب بها، و الغناء کله؛ آلات موسيقي از قبيل عود، طنبور، طبل، مزمار و امثال اينها و به کار گرفتن آنها در موسيقي حرام است وهمه انواع غنا حرام می‌باشد.( الکافي في الفقه، ص ۲۸۱)
 ۳ـ شيخ طوسي (قدس سره) ( متوفاي ۴۶۰ هـ. ق) در کتاب النهايه، مبحث مکاسب محظوره
می‌نويسد: و منها: عمل جميع انواع الملاهي و التجاره فيها و التکسب بها، مثل العيدان و الطنابير و غيرهما من انواع الأباطيل محرم محظور؛ از جمله کسب هاي ممنوع، ساخت و ساز هر نوع آلات موسيقي از قبيل تارها، سازها و امثال آنها، که از کارهاي باطل می‌باشد، خريد و فروش آنها و کسب با آنها نيز حرام و ممنوع است.( النهايه ص ۳۶۳)
 ۴ـ مرحوم سلارديلمي (قدس سره) ( متوفاي حدود سال ۴۴۸ تا ۴۶۳ هـ.ق) در کتاب مراسم، مبحث مکاسب
می‌نويسد: و اما المحظور... و عمل الملاهي و التجاره فيها... و کسب المغنيات؛ از جمله کسب هاي حرام؛ ساختن آلات موسيقي و خريد و فروش آنها، و کسب آواز خوان ها می‌باشد.( مراسم ص ۱۷۲ )
۵ـ  قاضي ابن براج (قدس سره) ( متوفاي ۴۸۱ هـ. ق) دربيان کسب هاي حرام
می‌نويسد: و آلات الملاهي والزمر؛ مثل الناي و جميع ماجري مجزاه؛ از جمله محرمات: آلات لهو و موسيقي مثل ني و امثال آن می‌باشد.(المهذب، ج ۱، ص ۳۴۴)
۶ـ  ابن ادريس حلي (قدس سره) (متوفاي 598 هـ. ق) در بيان کارهاي حرام
می‌نويسد: و آلات جميع الملاهي علي اختلاف ضروبها من الطبول، و الدفوف، و الزمر، و ما يجري مجراه... و الرقص، و جميع ما يطرب من الاصوات و الاغاني، و ماجري مجري ذلک، و کسب المغنيات، و تعلم الغناء و تعليمه حرام؛  همه آلات موسيقي با شکل هاي گوناگون آن، از قبيل طبل ها، دايره ها، سرناها و امثال آنها...  رقص و صداهاي طرب آور، آوازخواني و امثال آنها، و کسب آوازخوانان، ياد گرفتن خوانندگي و ياد دادن آن حرام است.( السرائر، ج ۲، ص ۲۱۵ )
۷ـ  محقق حلي (قدس سره) ( متوفاي ۶۷۶ هـ.ق) در شرايع الاسلام، در عداد معاملات حرام
می‌نويسد: الثاني: ما يحرم لتحريم ما قصد به، کآلات اللهو، مثل العود، و الزمر؛ نوع دوم از معاملات حرام چيزهايي است که از جهت حرام بودن مورد مصرف آن، حرام باشد، مانند آلات لهو، مثل ساز و ناي و...( شرايع الاسلام ج ۲، ص ۹) ايشان نظير همين مطلب را در المختصر النافع نيز نوشته اند.( المختصر النافع ص ۱۱۶ ) ايشان (محقق حلي (قدس سره) در مبحث شهادات از کتاب شرايع نيز در بيان عدالت شاهد، می‌نويسد: الزمر و العود و الصنج و غير ذلک من آلات اللهو حرام، يفسق فاعله و مستمعه؛  استعمال کننده ي آلات لهو از قبيل مزمار، عود، سنج و امثال اينها و گوش دهنده به آن، هر دو فاسق می‌گردند.( شرايع  ج ۴، ص ۱۲۸)
۸ـ   صاحب جواهر (قدس سره) پس از نقل عبارت شرايع الاسلام
می‌نويسد: بلا خلاف أجده فيه، بل الاجماع بقسميه عليه و النصوص؛ در اين مسئله اختلافي در ميان علما نيافته ام، بلکه هر دو قسم اجماع (اجماع منقول و اجماع محصل) و دلايل محکم و روشن، درباره مطلب فوق، وجود دارد.) جواهر الکلام في شرح شرايع الاسلام، ج ۲۲، ص ۲۵)
صاحب جواهر در حاشيه مطلب فوق نيز
می‌فرمايد: درباره اين مطلب اختلافي در ميان علما وجود ندارد، بلکه هر دو نوع اجماع ( منقل و محصل) بر اين مطلب هست.( جواهر الکلام في شرح شرايع الاسلام، ج ۴۱، ص ۵۱)
۹ـ سيدعلي طباطبائي (قدس سره) صاحب رياض (متوفاي ۱۲۳۱ هـ. ق) نيز پس از ذکر عبارت محقق حلي از المختصر النافع
می‌نويسد: باجماعنا المستفيض النقل في کلام جماعه من اصحابنا و هو الحجه؛ بر اين مطلب (حرمت موسيقي و معامله آلات آن) اجماع هست که در کلام جماعتي از فقهاي شيعه به صورت مستفيض نقل شده و آن حجت است.( رياض المسائل، ج ۸، ص ۴۹)
۱۰ـ علامه حلي (قدس سره) ( ۶۴۸- ۷۲۶هـ. ق) در کتاب قواعد الاسلام در بيان معاملات حرام
می‌نويسد: الثاني: کل ما يکون المقصود منه حراماً، کالات اللهو، کالعود، و آلات القمار، کالشطرنج؛ دوم از معاملات حرام چيزهايي است که مورد مصرف آن حرام باشد؛ مانند آلات لهو مثل ساز و...؛ و آلات قمار مثل شطرنج و...( قواعد الاسلام  ص ۱۲۰)  ايشان نظير اين مطلب را در کتاب هاي ديگرش مانند تحرير الاحکام و منتهي المطلب و تذکره الفقهاء نيز آورده است.( تحرير الاحکام الشرعيه، ج ۲، ص ۲۵۸، مسئله ۳۰۱۰؛ منتهي المطلب، (چاپ قديم)، ج ۲، ص ۱۰۱۱؛ تذکره الفقهاء، ج ۱۰، ص ۳۶)
۱۱ـ  فخر المحققين (محمد بن حسن ) فرزند علامه حلي (قدس سره) نيز در شرح قواعد، فتواي پدرش را تأييد کرده است.( شرح قواعد  ج ۱، ص ۴۰۳)
۱۲ـ  محقق ثاني( علي بن حسين کرکي (قدس سره) متوفاي ۹۴۰هـ. ق) نيز در شرح قواعد، فتواي علامه حلي را پذيرفته است.( ج ۴، ص ۱۵و ۱۶)
۱۳ـ  شهيد اول (شيخ شمس الدين محمد بن مکي عاملي (قدس سره) شهيد در ۷۸۶هـ. ق) در دروس، در بيان کسب هاي حرام
می‌نويسد: و ثانيها: ما حرم لغايته، کالعود، والملاهي من الدف، و المزمار، والقصب، والرقص، و التصفيق، و آلات القمار، دوم از محرمات چيزهايي است که به جهت وسيله حرام بودن حرام باشد مانند ساز و آلات موسيقي از قبيل دايره، سرنا و ني، هم چنين رقص، کف زدن و آلات قمار نيز حرام است.( دروس ج ۳، ص ۱۶۶، درس ۲۳۲)
۱۴ـ  شهيد اول و شهيد ثاني (شيخ زين الدين علي بن احمد شهيد در ۹۶۵ هـ. ق) در کتاب لمعه و شرح آن، در بيان معاملات حرام آورده اند: و آلات اللهو: من الدف، و المزمار، والقصب و غيرها؛ از جمله محرمات، خريد و فروش آلات لهو از قبيل دايره، مزمار، ني وامثال آنهاست.( الروضه البهيه في شرح اللمعه الدمشقيه، ج ۱، ص ۳۰۸)
۱۵ـ  فيض کاشاني (قدس سره) ( محمد بن مرتضي المدعوبه محسن، متوفاي ۱۰۹۱ هـ.ق) در بيان کارهاي حرام
می‌نويسد: واعمال الولاه الظلمه.... وما يعاون به علي الاثم، کعمل آلات اللهو، و اواني الذهب و الفضه والمزمار، و نحو ذلک؛ از جمله کارهاي حرام، انجام دادن کارهاي حاکمان ظالم و هر نوع کاري است که با آن معاونت بر گناه می‌شود، مانند ساختن آلات لهو و ظروف طلا ونقره و مزمار و امثال آن. (النخبه في الحکمه العمليه و الاحکام الشرعيه، ص ۱۹۴)
۱۶ـ  مولي احمد نراقي (قدس سره) (متوفاي ۱۲۴۵هـ.ق) در بيان کسب هاي حرام
می‌نويسد: و منها: ما يقصد منه المحرم، کالات اللهو من الدف، و القصب، و المزمار، و الطنبور، و هياکل العبادات المبتدعه، و آلات القمار من النرد، و الشطرنج، و غيرهما، و لا خلاف في حرمه بيعها و التکسب بها؛ از جمله محرمات چيزهايي هاست که منعفت مقصود از آنها حرام باشد، مانند آلات لهو از قبيل دايره، سرنا، ني، ساز و بت هايي که جهت عبادت بدعت کرده اند و آلات قمار مثل نرد، شطرنج و غير آنها، درباره حرام بودن مذکورات و کسب با آنها، هيچ اختلافي وجود ندارد.( مستند الشيعه، ج ۱۴، ص ۸۸)  هم او در محبث شهادات، در ميان گناهاني که موجب زوال عدالت و مردود شدن گواهي در دادگاه می‌گردد، نوشته است: يحرم الاشتغال بالملاهي و استعمال آلات اللهو، و حرمته مصرح بها في اکثر کتب الأصحاب؛  سرگرمي با آلات موسيقي و استعمال آنها حرام است و در اکثر کتاب هاي فقهاي شيعه به حرمت آن تصريح شده است.( مستند الشيعه، ج ۱۸، ص ۱۵۹)  ايشان پس از نقل سخنان جمعي از فقها و ذکر چندين روايت در اين مورد، می‌گويد: چون نگهداري آلات موسيقي حرام است. از اين رو، از باب نهي از منکر، بر هر مکلفي در صورت امکان شکستن و نابود کردن آلات موسيقي واجب است و ضمان ندارد، البته اگر شکسته آنها ماليتي داشته بايد، شکسته اش را به مالک بدهد.( مستند الشيعه،  ص ۱۷۳)
۱۷ـ  شيخ مرتضي انصاري (قدس سره) (۱۲۱۴- ۱۲۸۱هـ. ق ) در بيان کسب هاي حرام
می‌نويسد: و منها: آلات اللهو علي اختلاف اصنافها بلا خلاف...حيث ان المراد بالات اللهو ما اعد له توقف علي تعيين معني اللهو و حرمه مطلق اللهو الا ان المتيقن منه ما کان من جنس المزامير، و آلات الاغاني، و من جنس الطبول؛ از جمله معاملات حرام، معامله آلات لهو - به شکل هاي گوناگون آن - می‌باشد و در اين مسئله اختلافي در ميان فقها وجود ندارد... زيرا منظور از «آلات لهو» چيزهايي است که براي لهو ساخته شده باشد، از اين رو، بيان مصاديق آن متوقف بر تعيين معناي لهو و اثبات حرمت همه اقسام آن می‌باشد، ولي همين قدر مي توان گفت که، قدر متيقن از «آلات لهو» آن است که از نوع مزمارها و آلات خوانندگي و نوازندگي و يا از جنس طبل و امثال آن باشد.( کتاب المکاسب، ج ۱، ص ۸ – ۱۱۷)
۱۸ـ  علامه ثاني شيخ عبدالله مامقامي (قدس سره) ( زنده در ۱۳۲۷هـ. ق) در کتاب مناهج المتقين در بيان کسب هاي حرام
می‌نويسد: و آلات اللهو، کالعود، و الزمر، والطبل، و الطنبور، و الدف، والقصب، و الزنج، و ما أشبه ذلک؛ فانه يحرم عمل تلک کلها، و صنعتها کما يحرم التکسب بالمعمول المهياه منها بيعاً و شراءاً مسلماً کان المشتري أو کافراً؛ ساخت و ساز و استعمال آلات لهو از قبيل عود، مزمار، طبل، طنبور، دف، ني، سنج و امثال اينها حرام است، همان گونه که کسب با ساخته شده آنها نيز از راه خريد و فروش - اعم از اين که مشتري مسلمان باشد يا کافر - حرام می‌باشد.( مناهج المتقين ص ۲۰۵)
۱۹ـ  کلام آيت الله لاري (قدس سره): آيه الله سيد عبدالحسين لاري ( متوفاي ۱۳۴۲ هـ. ق) در پاسخ به يک استفتا مطالب مهمي بيان کرده است که برخي از عبارات آن نياز به توضيح دارد، ولي ما توضيح عبارات را به خود خوانندگان محول کرده و به نقل اصل سؤال و جواب بسنده
می‌کنيم: سؤال: بيع و شراء و تعاطي اسباب و آلات ملاهي و مناهي منکرات جايز است يا نه؟ جواب: به اتفاق نصوص و فتاوا حرام و معصيت است از هر جهت، صنعت و اجرت و حفظ و محافظت و اعانت و رضا و محبت اسباب و آلات لهو و لعب و قمار و دف و ساز و طبل و نقاره و مزمار و...غنا و موسيقي و اشعار باطله، مثل صوفيه و مثنوي و يغمي [= يغمايي] و قاآني، و قوانيني باطله مبني بر قياس واستحسان و مصالح مرسله و اجتهاد در مقابل نص مثل مذاهب عامه و قوانين فرانسه و عثمانيه و کفره و جائرين فسقه و اباليس انگليس، و آخر تابع لهم علي ذلک، و ساير اسباب مفاسد و ملاهي و مناهي، به هر جهت از جهات معونات و تقلبات و حمايات و محافظات، و لو به معونات عقود و ايقاعات، که مقدمه وصول و ايصال به هر يک از اين محرمات و ملهيات باشد، محکوم به حکم ذي المقدمه محرمه است، بلکه غايات مترتبه بر هر يک از اين محرمات مثل مقدمات حرام، حرام است، از باب ملازمه عقليه بين حرمه الشيء و حرمه غايانه و مقدماته، و عموم نصوص ( ولا تعاونوا علي الاثم والعدوان ) (مائده آيه ۲) و ساير نصوص تحف العقول (ص ۳۴۶- ۳۵۲) و غيرها که صحيح و صريح در عموم حرمت است مطلق، ولو در عروسي و عزا، يا در مقام بکا و ابکا.( ميراث فقهي (غنا، موسيقي)، ج ۳، ص ۱۸۱۲)
۲۰ـ  کلام امام خميني (قدس سره): امام خميني (۱۳۲۰- ۱۴۰۹هـ. ق) در تحريرالوسيله، مبحث معاملات حرام
می‌نويسد: يحرم بيع کل ما کان اله اللحرام بحيث کانت منفعته المقصود منحصره فيه؛ مثل آلات اللهو، کالعيدان، و المزامير، و البرابط، و نحوها، وآلات القمار، کالنرد، والشطرنج، و نحوهما، و کما يحرم بيعها و شراوها، يحرم صنعتها، و الاجره عليها، بل يجب کسرها و تغيير هيئتها، نعم، يجوز بيع مادتها من الخشب، و الصفر مثلاً بعد الکسر؛ (تحريرالوسيله ج ۱، ص ۴۹۵، مسئله ۸)
معامله ي هر چيزي که وسيله حرام باشد به گونه اي که منفعت مقصود از آن منحصر در حرام باشد، مثل آلات لهو از قبيل سازها، مزمارها، بربط ها و امثال آنها، و آلات قمار از قبيل نرد، شطرنج و... حرام است، همان طوري که خريد و فروش اينها حرام است ساختن و مزد گرفتن بر آنها نيز حرام مي باشد، بلکه شکستن و تغيير شکل دادن آنها نيز واجب است. البته پس از شکستن آنها معامله چيزهايي که در ساخت آنها به کار رفته از قبيل چوب، مس و... جايز است.
در توضيح المسائل مراجع (مطابق فتاواي امام خميني و يازده مرجع ديگر) تحت عنوان «معاملات باطل و حرام» چنين آمده است. چهارم معامله چيزي که منافع معمولي آن حرام باشد، مثل آلات قمار و موسيقي (ج ۲، ص ۲۰۲، مسئله ۲۰۵۵)

سؤال: گيتار و يا ساير وسايلي که هم اکنون در منزل داريم اگر چه اصلاً از آنها استفاده نمی‌شود، چه کار کنيم؟  جواب: آلات لهو را بايد از بين ببريد.( استفتائات از محضر امام خميني، ج ۲، ص ۱۷، سؤال ۴۱)
سؤال: زدن ساز بي حلقه در عروسي چه صورت دارد؟  جواب: ساز اشکال دارد.( استفتائات از محضر امام خميني ، ص ۱۶، سؤال ۳۷ )
سؤال: خريد و فروش و نگهداشتن آلات موسيقي که براي لهو و لعب و نيز براي مارش هاي انقلابي و نظامي به کار
می‌آيد چه صورت دارد؟ جواب: خريد و فروش و نگهداري آلات لهو جايز نيست، و هم چنين در آلات مشترکه اگر به قصد استفاده محرم باشد.( استفتائات از محضر امام خميني ، ج ۳، ص ۶۰۵، سؤال ۱۱۶)
۲۱ـ کلام آيت الله خويي (قدس سره): آيه الله سيد ابوالقاسم خويي (متوفاي ۱۴۱۳هـ. ق) در مبحث مکاسب محرمه
می‌فرمايد: اتفق فقهاونا، بل الفقهاء کافه علي حرمه بيع آلات الملاهي وضعاً و تکليفاً ،.... ان الروايات قد تواترت من طرقنا و من طرق العامه علي حرمه الانتفاع بآلة اللهو في الملاهي و المعازف، و ان الاشتغال بها والاستماع اليها من الکبائر الموبقه، و الجرائم المهلکه؛ همه فقهاي ما (شيعيان ) بلکه همه فقهاي اسلام (اعم از شيعه و سني) اتفاق نظر دارند بر اين که، آلات موسيقي از نظر حکم وضعي و حکم تکليفي حرام است (آلات موسيقي، از جهت حکم وضعي قابل تملک و خريد و فروش نمی‌باشد و از نظر حکم تکليفي نيز هر نوع تصرف در آنها موجب عقاب اخروي می‌گردد)... از طريق ما (شيعيان) و از طريق اهل سنت روايات متواتر رسيده است به اين مضمون که، استفاده از آلات لهو، در لهويات و در موسيقي، حرام است، هم چنين سرگرمي و گوش دادن به آن نيز از گناهان کبيره خطرناک و از جرم هاي هلاک کننده است.( خويي، مصباح الفقاهه، ج ۱، ص ۱۵۵)
۲۲ـ  کلام محقق حلي و آيت الله گلپايگاني (قدس سره) محقق حلي (متوفاي ۶۷۶هـ. ق ) در شرايع الاسلام، مبحث شهادات در بيان عدالت، که يکي از صفات شهود است
می‌گويد: الزمر والعود والصنج و غير ذلک من آلات اللهو، حرام، يفسق فاعله و مستمعه؛ ني، ساز، سنج و امثال اينها از آلات لهو و موسيقي حرام است، نوازنده و گوش دهنده به آن فاسق مي گردد.( شرايع الاسلام ج ۴، ص ۱۲۸)
آيه الله گلپايگاني (متوفاي ۱۴۱۴هـ. ق) در توضيح عبارت فوق
می‌نويسد: اما حرمه الزمر والعود والصنج و غير ذلک من آلات اللهو، فلا خلاف فيها، بل الاجماع بقسميه عليها کما في الجواهر، و يدل علي الحرامه - قبل ذلک- طائفه کبيره من الاخبار الناهيه عن فعل ذلک بجميع اشکاله بالالسنه المختلفه؛ اما در حرمت ني، عود، سنج و غير اينها از آلات لهو و موسيقي، هيچ اختلافي نيست، بلکه هم چنان که در جواهر الکلام آمده، هر دو نوع اجماع (منقول و محصل) بر اين مطلب هست و قبل از اجماع، تعداد کثيري از رواياتي که با مضمون هاي گوناگون از هر نوع کاربرد آلات موسيقي نهي می‌کند، دلالت بر حرمت دارد.( کتاب الشهادات، ص ۱۱۴)

چند سؤال از آيت الله فاضل لنکراني مدظله
 سؤال: آيا استعمال آلات موسيقي در دسته هاي عزاداري، جايز است؟  جواب: استعمال آلات لهو و لعب مطلقاً حرام است؟( جامع المسائل، ج ۱، ص ۲۵۴، سؤال ۹۹۱)
سؤال: آيا تعليم اُرگ که هم اکنون وسيله موسيقي است و خريد و فروش آن و هم چنين استفاده از آن آزاد است و در راديو و تلويزيون هم استفاده
می‌شود، جايز است؟ اين جانب معلم اين وسيله موسيقي هستم، نظر حضرت عالي در مورد تعليم آن چيست؟ جواب: جايز نيست.( جامع المسائل، ص ۲۵۵، سؤال ۹۹۲و ۹۹۴)
سؤال: استفاده از تنبک و دايره در مجالس عروسي چه حکمي دارد؟  جواب: جواز از آن محل اشکال است.( جامع المسائل ، ص ۲۵۵، سؤال ۹۹۲و ۹۹۴)
سؤال: گيتار و يا ساير وسايلي که ما هم اکنون در منزل داريم- اگر چه اصلاً از آنها استفاده نمي شود- چه کار کنيم؟ جواب: آلات لهو را بايد از بين ببريد.( جامع المسائل ، ص ۲۵۶، ص ۱۰۰۰)

چند سؤال از آيت الله مکارم شيرازي مدظله
 سؤال: خريد، نگهداري و استفاده از وسايل موسيقي، مانند کمانچه، ارگ، پيانو، ضرب و مانند آن، که معمولاً جهت موسيقي سنتي از آن استفاده
می‌شود، چه حکمي دارد؟ جواب: خريد و فروش و استفاده از اسباب و آلاتي که از آنها غالباً براي موسيقي حرام استفاده می‌شود حرام است.( استفتائات جديد، ج ۲، ص ۲۳۲، سؤال ۷۱۰)
سؤال: چه نوع آلات موسيقي حرام است؟ آيا آهنگ هايي که همراه با رژه نظامي نواخته
می‌شود حرام است؟ جواب: منظور آلاتي است که غالباً از آن براي حرام استفاده می‌شود، اما آهنگ هاي رژه نظامي حرام نيست.( استفتائات جديد ، ج ۱، ص ۱۴۷؛ سؤال ۵۲۴)
سؤال: حکم شرعي وسايل موسيقي از قبيل سه تار و سنتور و... که در مجالس لهو و لعب، مانند مجلس عروسي از آنها استفاده
نمی‌شود چيست؟ جواب: ساختن و خريد و فروش هر گونه وسيله اي که غالباً براي حرام از آن استفاده مي شود، حرام است و اگر وسيله مشترک باشد جايز است.( استفتائات جديد؛ سؤال ۵۲۵)
سؤال: دايره زدن در مجالس عروسي و غير عروسي چه حکمي دارد؟ جواب: حکم دايره زدن، حکم ساير آلات موسيقي را دارد و فرقي ميان مجالس عروسي و غير آن
نمی‌باشد. (بنابراين احتياط واجب ) (استفتائات جديد ، ص ۱۴۸، سؤال ۵۲۸)
سؤال: ني زدن اگر موجب فساد نباشد چه حکمي دارد؟ جواب: اگر از قبيل آهنگ هايي باشد که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام است.( استفتائات جديد، ص ۱۴۶، سؤال ۵۲۱)

پاسخ آيت الله صافي گلپايگاني مد ظله به چند سؤال
 سؤال: حکم وسائل طرب از قبيل تار، سه تار، سنتور، عود، تنبور، قانون، قيچک، کمانچه، ني، تنبک، دف، پيانو، ويولون، ويلا، کلارينت، فلوت، هورن، ترومپت و سازهاي کوبه اي را بيان فرماييد؟ جواب: استفاده و خريد و فروش و ساختن و تعليم و تعلم آنها حرام و خانه ها و مؤسساتي که براي اجراي اين برنامه ها تأسيس
می‌شود، همه خانه فساد است و پولي که از اين راه کسب می‌شود و اشتغال در اين مراکز، همه حرام است و هيئت هاي آنها بايد شکسته شود و هر کس آن را بشکند، ضامن نيست.( جامع الاحکام، ج ۱، ص ۲۸۹، سؤال ۹۹۶)

چند سؤال از آيت الله علوي گرگاني :
سؤال: آيا دهل و ساز زدن در مراسم جشن عروسي که صرفاً براي سرگرمي جوانان
می‌باشد جايز است؟ جواب: استفاده کردن از دهل و ابزاري که در مجالس لهو و لعب به کار برده می‌شود، حرام و غير مشروع است چه براي سرگرمی باشد يا غير آن.( اجويه المسائل، ج ۱، ص ۳۹۵، سؤال ۴ )
سؤال: آيا استعمال آلات و ابزار موسيقي به طور کلي و مطلق جايز نيست؟ جواب: آن قسم از آلاتي که فقط در موسيقي حرام استفاده مي شود استعمال آنها حرام است، ولي قسمي که هم در موسيقي حرام و هم در موسيقي حلال يا مشکوک استفاده
می‌شود، بستگي به نحوه استفاده آن دارد؛ اگر در حرام استفاده می‌شود، حرام و الا حلال است.( اجويه المسائل،  ج ۲، ص ۴۰۵، سؤال ۱۱)
سؤال: حکم زدن و گوش دادن دف، دايره، تنبک و ارگ چيست و آيا رقص محلي (ترکه بازي) باني حماز چه حکمي دارد؟ جواب: زدن آلات مذکور جايز نيست و گوش کردن به آنها اگر مصداق آلات موسيقي مطرب است، حرام است و الا اشکال ندارد و رقص هم حرام است.( اجويه المسائل، ص ۴۰۳، سؤال ۳ )

فتاواي مراجع تقليد درباره آلات لهو و لعب

 سؤال: خريد و فروش و استعمال و نگهداري تنبک، دايره و فلوت چه صورت دارد؟  پاسخ آيات عظام:  آیت الله خامنه اي: خريد و فروش آلات مختص حرام، جايز نيست. آیت الله فاضل لنکراني: خريد و فروش و استعمال و نگهداري آلات مختصه لهو و لعب حرام است. آیت الله بهجت: جايز نيست. آیت الله تبريزي: خريد و فروش و استعمال آلات لهو جايز نيست. آیت الله مکارم شيرازي: با توجه به اين که بيشترين استفاده از اين وسايل در حال حاضر استفاده حرام است، خريد و فروش و نگهداري آنها جايز نيست.آیت الله صافي گلپايگاني: جايز نيست.( مسائل جديد از ديدگاه علما و مراجع تقليد، ج ۱، ص ۲- ۷۱)

خريد و فروش نوارهاي موسيقي و...

 سؤال: خريد و فروش و توزيع و تکثير نوارهاي ترانه از خوانندگان طاغوتي و عکس هاي مبتذل و مستهجن چه صورت دارد؟ و آيا پولي که از اين راه کسب می‌شود چگونه است؟ هم چنين کسب درآمد از راه خريد و فروش مواد مخدر چگونه است؟

پاسخ آيات عظام:  بهجت: جايز نيست و درآمد آن اشکال دارد.آیت الله سيستاني: حرام است. آیت الله مکارم شيرازي: تمام اينها حرام است.  آیت الله صافي گلپايگاني: جايز نيست و محرمات خدا هميشه حرام است چه در دوره ي طاغوت باشد يا نباشد. آیت الله فاضل لنکراني: حرام است.  آیت الله تبريزي: خريد و فروش موارد مذکور جايز نيست و پولي که از راه کسب چيزي که منحصراً موجب فساد در جامعه است به دست می‌آيد، حلال نيست.( مسائل جديد از ديدگاه علما و مراجع تقليد ، ج ۱، ص ۱۹۹و ۲۰۰)

نتيجه: از مجموع مطالب مذکور، می‌توان چنين نتيجه گرفت: ساخت و ساز، خريد و فروش و نگهداري آلات مختص موسيقي و استعمال آنها در موسيقي حرام است، هم چنين شکستن و تغيير شکل آنها واجب است و شکننده آنها ضامن نيست؛ البته مواد آن ( از قبيل چوب، آهن، مس و...) بايد به صاحبش داده شود و در اين جهت فرقي نيست از آلاتي باشد که از قديم جزء آلات موسيقي بوده و نام آن در احاديث آمده است، يا بعدها ساخته شده و از آلات موسيقي قرار گرفته باشد.

سخنان علامه محمد تقي جعفري (قدس سره) در خاتمه اين فصل، فرازهايي از سخنان علامه محمد تقي جعفري (قدس سره) درباره موسيقي و عواقب شوم آن نقل می‌شود. درست است که تحريک مثبت و تشجيعي که موسيقي انجام می‌دهد ما را از موجوديت حقيقي خود با يک گروه نوسانات بالاتر می‌برد، ولي هنگامي که موسيقي تمام می‌شود، يک سرازيري حقيقي در خود احساس می‌کنيم و می‌بينيم که موسيقي سايه اي از ما براي ما ساخته و آن را بالا برده بود، اکنون شبح مصنوعي از بين رفته، واقعيات با همان خشونت براي ما نمودار می‌شود.
به همين جهت بوده است که، در جنگ هاي صدر اول اسلام که در حدود هشتاد جنگ و دفاع بوده است،
نمی‌بينيم که مسلمانان براي تهييج سربازان خود به موسيقي متوسل شوند، بلکه آنها شعارهاي واقعي را به طور دسته جمعي گفته تحريک می‌گشتند، چنان که در يکي از جنگ ها کفار قريش شعار زير را با موسيقي و هيجان رزمي می‌گفتند: «اعل هبل، اعل هبل؛ بلند باد هبل، بلند باد هبل». مسلمانان نيز در مقابل مي گفتند: «الله اعلي و اجل».
اين شعاري بود که واقعيت داشت و همه آنان به آن اعتقاد کامل داشتند و در يکي از جنگ ها دشمنان مي گفتند: «نحن لنا العزي و لا عزي لکم؛ اين ماييم که عزي داريم، ولي شما نداريد
و مسلمانان در مقابل آنان
می‌گفتند: «الله مولانا و لا مولا لکم؛ خداوند آقاي ماست، ولي شما آقايي نداريدبا اين که کفار به هرگونه وسايل موسيقي آن زمان براي تحريک سربازان خود متوسل می‌گشتند مسلمان کوچک ترين اعتنايي به مسئله موسيقي نداشتند خلاصه بايستي گفت: بشر از نظر کمبودي که در معرفت توانايي مواجهه با واقعيت دارد، موسيقي را براي تسلي خود تأييد می‌کند، سپس نام آن را ضرورت می‌گذارد و به همين جهت است که، اسلام به موسيقي روي خوشي نشان نمی‌دهد و می‌خواهد انسان ها در زندگاني روحي و طبيعي، با خود واقعيات روبه رو گردند.
علتي که براي ممنوعيت موسيقي در منابع اسلامي ذکر شده، مسئله لهو و لعب است. با نظر به اين که علت کاملاً روشن
می‌شود که، اسلام می‌خواهد انسان در اين دنيا خود را در مقابل هيجانات پا در هوا نبازد و آمادگي واقعي خود را از دست ندهد، تا بتواند اختيار خود را اختياراً سلب نکند، اگر موسيقي آن چنان که عاشقان دلباخته اش می‌گويند حقيقتاً روح انساني را تصفيه می‌کند، چرا با شيوع موسيقي در شرق و غرب دوران بيماري هاي رواني و فساد اخلاقي به حدي است که گفت و گو درباره آن باعث شرمساري است؟
ما
نمی‌دانيم که اگر انسان ها به اين اندازه به موسيقي اشتغال نمی‌ورزيدند و با خود واقعيات روبه رو می‌گشتند، چه اندازه راه ترقي و اعتلا را می‌پيمودند؟!( مباني فقهي، رواني موسيقي، ص ۲۰- ۲۲)

هشدار علامه جعفري براي همه: محققان و دانشمندان پر کار و متتبع درباره پديده موسيقي به حد لازم و کافي به مطالعه ها و بررسي ها پرداختند و در نتيجه به دلايل و شواهد قانع کننده اي دست نيافتند که ضرورت و يا شايستگي موسيقي را بدون ضرر رواني اثبات کنند، پس نتيجه منطقي که ما با آن روبه رو هستيم عبارت است از: احساس لذت از پديده اي به نام موسيقي با احتمال ضرر رواني و ضرر نافرماني در مقابل تعهد تکليف الهي که در دنبال خواهد داشت.
موضوع اين احتمال از نظر هويت انساني، فوق العاده با اهميت است، زيرا مسئله روان و تعهد الهي در کار است و اين احتمال ضروري است که از انحراف روان که بزرگ ترين حقيقت عالم هستي و نمونه اي از شعاع خورشيد الهي است ناشي
می‌شود و عقل و وجدان از چنين ضرري ما را بر حذر می‌دارد و عذابي که در دنبال منحرف ساختن روان تصور می‌شود عذابي است که از خيانت به امانت الهي ناشي می‌شود. از اين رو، مکتبي که ممنوعيت موسيقي را گوشزد می‌کند، در حقيقت بزرگ ترين حمايت را از درون آدميان به عهده گرفته است... . پيشوايان مذهبي که به تمام سطوح شخصيت انسان ها آگاه ترند موسيقي را محکوم می‌نمايند.( مباني فقهي، رواني موسيقي، ص ۳۱- ۳۳)