اشعار

اَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيم ! بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ؛ « رَبِّ اشْرَحْ لي‏ صَدْري وَ يَسِّرْ لي‏ أَمْري وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِساني‏ يَفْقَهُوا قَوْلي » اللّهُمَّ کُنْ لِوَلیِّکَ الحُجَّه ابْنِ الحَسَنْ صَلَواتُکَ عَلَیهِ وَعَلی آبائِهِ فِي هذِهِ السَّاعَةِ وَفِي کُلِّ سَاعَةِ وَلِیـَّاً وَحافِظاً وَ قائداً وَ ناصِراً وَ دَلیلًا وَعَیناً حَتَّی تُسکِنَهُ اَرْضَکَ طَوعاً وَ تُمَتـِّعَهُ فِیها طَوِیلاً!

در پنجمین جلسه از مباحث اصول و فنون آموزش مداحی می‌پردازیم به انواع مجالس مداحی؛ بطور کلی جلسات مداحی در یک تقسیم بندی کلی به شش دستۀ زیر تقسیم می‌شود:

۱ـ مجالس مناسبتی              ۲ـ مجالس هفتگی هیأت              ۳ـ مجالس ادعیه خوانی

۴ـ چاوشی خوانی                  ۵ ـ مجالس ختم                            ۶ـ مجالس عروسی

۱ـ مجالس مناسبتی: معمولاً در مناسبت­ های مذهبی همچون ولادت­ ها؛ شهادت­ ها و اعیاد ائمه مجالسی برگزار می‌ شود که به آن مجالس مناسبتی گفته می‌شود؛ مداح در اینگونه جلسات معمولاً از وقت کافی برخودار است و اگر تنها مداح آن مجلس باشد باید طوری برنامه ریزی کند تا از تکرارخوانی جلوگیری کرده و بهتر است به ترتیب زیر عمل کند.

الف) ابتدا یک رباعی بخوانید که با این رباعی ذکر صلوات از مردم گرفته شود؛ و یا اینکه ذکر شریف صلوات را با لحن بخوانید؛ تا هم مستمعین به مشارکت و آرامش دعوت شوند و هم جلسه با ذکر صلوات معطر شده و به این طریق به توصیه‌ها و احادیث فراوانی که در این خصوص وجود دارد نیز عمل کرده باشید.

ب) خواندن دعای مقدمه‌ای استغفار؛ ( أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ؛ الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ ذُو الْجَلاَلِ وَ الْإِكْرَامِ‏ وَ أَسْأَلُهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيَّ تَوْبَةَ عَبْدٍ ذَلِيلٍ خَاضِعٍ فَقِيرٍ بَائِسٍ مِسْكِينٍ مُسْتَكِينٍ مُسْتَجِيرٍ لاَ يَمْلِكُ لِنَفْسِهِ نَفْعاً وَ لاَ ضَرّاً وَ لاَ (مَوْتاً وَ لاَ حَيَاةً وَ لاَ نُشُوراً ) تا با این استغفار از گناه‌های احتمالیمان پاک و آماده بردن نام اهل بیت گردیم.

ج) خواندن دعای فرج و سپس یک رباعی یا غزل امام زمان (عج) به تناسب حجم مطالب و وقت شما

د) بعد از آن یک غزل یا قصیده یا مثنوی ( متناسب با وقت و حجم مطالب) در مدح امامی که مناسبت جلسه به نام او می‌باشد خوانده شود که در حین خواندن قصیده یک کرامتی از حضرت که معمولا متناسب با معنی یکی از ابیات قصیده است بخوانید

هـ) در بخش بعد یک غزل یا قصیده یا مثنوی مصیبت ( متناسب با وقت و حجم مطالب) و سپس روضه و زبانحال خوانده شود. و پس از آن یک نوحه واحد و سپس شور ...

با توجه به اینکه در خصوص جایگاه؛ اهمیت و نقش هریک از پنج بخش فوق در جلسۀ سوم بطور کامل توضیحات لازم ارائه شده است لذا جهت جلوگیری از تکرار مکررات از توضیح بیشتر خوداری کرده و شما را به مطالعه جلسۀ سوم« اجزاء مختلف اجرای یک مجلس» دعوت می‌کنیم.

۲ـ مجلس هفتگی هیات ها: مجالس هفتگی هیأت ها نیز از نظر محتوا و اجرای برنامه تقریباً شبیه مجالس مناسبتی می‌باشد تنها با این تفاوت که معمولا در اینگونه مجالس مداح مخاطب ثابت خود را دارد و به همین دلیل با توجه به شناختی که در طرف ایجاد شده است بهتر می‌تواند به اجرای برنامه‌های خود بپردازد.

۳ـ ادعیه خوانی: به مجالسی گفته می‌شود که محور اصلی مجلس خواندن ادعیه‌هایی همچون: دعای کمیل، دعای ندبه؛ دعای سمات؛ زیارت جامعه کبیره؛ زیارت عاشورا و .... می‌باشد و البته در اینگونه مجالس هم باید قبل و بعد از خواندن دعا مطالب دیگری به فراخور حال و وقت جلسه ارائه و خوانده شود. گاهی مواقع دیده شده است که بعضی از مداحان متأسفانه در قرائت صحیح ادعیه مشکل دارند و نمی‌توانند به درستی از انجام این وظیفه برآیند؛ که این عیب بسیار بزرگی است و به هیچ وجه از هیچ مسلمانی مورد قبول نیست تا چه برسد به مداحانی که قرار است مروج دین اسلام و مکتب اهل بیت باشند، اصولا اینگونه افراد از پذیرش دعوت اینگونه مجالس به بهانه‌های واهی سر باز می‌زنند تا شاید این کاستی خود را پنهان کنند و گاهی نیز دیده می‌شود که عنوان می‌کنند ما دعا خوان نیستیم که این بهانه نیز عذر بدتر از گناه می‌باشد و به هیچ عنوان پذیرفته نیست.

 یک مداح خوب مداحی است که در تمام زمینه‌های مداحی همچون مدح خوانی؛ روضه خوانی؛ دعا خوانی؛ سینه زنی و.... دارای تبحّر باشد و از هر کدام در موقع خود استفاده کند. بارها گفته‌ایم اگر بخواهیم مثالی بزنیم شاید بتوان گفت یک مداح خوب باید همچون یک سوپر مارکت باشد که تمام اجناس مشتریان را داشته باشد تا کسی دست خالی نرود نه همچون یک بقّالی که تنها چند جنس .... دارد ؛ لذا مداح باید در تمام اصول و ارکان مداحی همچون مدیحه خوانی؛ قصیده خوانی؛ حماسی خوانی؛ مولودی خوانی ؛ روضه خوانی؛ ادعیه خوانی؛ سینه زنی و .... تبحر لازم را داشته و با رعایت اصول فنی آن؛ ایفای نقش کند. و اما برای ادعیه خوانی لازم است اصولی رعایت شود به در زیر به تعدادی از این اصول اشاره می‌کنیم.

الف) رعایت اصول و قواعد روخوانی و روان خوانی متون عربی: باید ادعیه با رعایت کامل قواعد روخوانی و تجویدی خوانده شود تا معانی کلمات تغییر نکند؛ لذا لازم است تا ضمن تمرین و مرور لازم که منتج به تسلط کامل شود؛ در هنگام خواندن نیز باید دقت نمود تا اعراب کلمات اشتباه نشده و به درستی تلفظ شود. همچنین رعایت نکات تجویدی از الزامات ادعیه خوانی است!! به عنوان مثال در دعای فرج عبارت « اللهم کن لولیک ...» خوانده می‌ شود « اللهم کل لولیک ...» زیرا حرف نون ساکن به لام به  حروف یرملون رسیده است لذا نون ساکن حذف و حرف لام از حروف یرملون مشدد خوانده می‌شود.

ب) بهتر است ادعیه را با لحن عربی قرائت کنید؛ علی الخصوص تلفظ حروف متشابه الزامی است زیرا در صورت عدم رعایت این اصل ممکن است در معنای کلمات تغییر حاصل شود. ما در زبان فارسی تمام حروف را شبیه هم تلفظ می‌کنیم مثلاً در لهجۀ فارسی چهار حرف « ز؛ ذ؛ ض؛ ظ » یک جور تلفظ می‌شود اما در زبان عربی تلفظ هر کدام متفاوت با دیگر حروف است و هر حرف دارای مخرج مشخص است و عدم رعایت مخارج حروف می‌تواند موجب تغییر در معنا شود. به عنوان مثال کلمه « صمد» به معنی بی نیاز است اما اگر در تلفظ کلمۀ « صمد » را « سمد یا ثمد » تلفظ کنیم دیگر معنای بی نیاز نمی‌دهد. اگر دقت کرده باشید مداحانی که با لحن فارسی ادعیه می‌خوانند در خارج از کشور علی الخصوص کشورهای عربی با مشکل مواجه می‌شوند و معمولاً با اعتراض مستمعیین و گاه با برخوردهای تند آنان مواجه می‌شوند زیرا اعراب که واقف به الفاظ و معانی آنها هستند متوجه این تغییر در معنا شده و نتیجتاً معترض می‌شوند.

ج) لازم است قبل از خواندن در مجالس ادعیه ضمن تسلط بر روخوانی ادعیه؛ مروری هم بر معانی فرازهای دعاها داشته باشیم و حتی در صورت وجود فرصت تفاسیر یا شرح های ادعیه را مطالعه کنیم تا در هنگام خواندن با توجه به معانی فرازهای مختلف دعا لحن متناسب با آن فراز از دعا را انتخاب کرده تا در نتیجه بهتر بتوانیم هم خودمان ارتباط برقرار کنیم و هم کمک کنیم تا مستمعین این ارتباط را برقرار کنند. اگر خاطرتان باشد در مباحث جلسۀ اول در معانی لحن گفتیم که یکی از معانی لحن یعنی خواندن متناسب با معنای کلمه است. ضمن اینکه لازم در طول دعا خوانی بعضی از فرازها برای مستمعین معنا شود و یا اینکه جملاتی در تبین یا تشریح و یا تحریک احساسات مستمعین بیان شود که متناسب با متن آن فراز دعا باید باشد تا هم ادعیه خوانی شما از یکنواختی خارج شود و هم مستمعین با آشنایی با معانی دعا ارتباط بهتری برقرار کرده و شما را همراهی و یاری کنند.

د) سعی کنید با توجه به توصیه‌های علما و مراجع از خواندن روضه یا اشعار و یا حرف های غیر مرتبط در وسط ادعیه خوانی جداً پرهیز نمایئید زیرا این کار ضمن اینکه ممکن است موجب کمرنگ شدن روح حاکم بر دعا و انقطاع آن شود؛ مستمعین را نیز از توجه لازم به روح دعا و فلسفۀ آن دور کند و گاهی دیده شده است بعضی از مداحان که تسلط لازم را به معانی ادعیه ندارند با تقطیع نابجای ادعیه موجب می‌شوند که معانی ادعیه نیز ابتر بماند. به همین دلیل علما و مراجع توصیۀ اکید دارند از خواندن شعر؛ روضه و... در وسط ادعیه پرهیز شود؛ لذا بهتر است اشعار و روضه‌ها قبل از آغاز تلاوت دعا و یا در پایان آن خوانده شود و در وسط دعا خوانی صرفاً جملاتی مرتبط با معانی فراز های مختلف دعا ذکر شود.

هـ ) با توجه به توصیه‌های مؤکد علما و مراجع که بر اساس روایت وارده است؛ از کم و زیاد کردن فرازهای ادعیه جداً خوداری نمائید زیرا اگر قرار بود کمتر و یا بیشتر باشد خود امام معصوم چنین چیزی را توصیه می‌فرمودند؛ به عنوان مثال در دعای کمیل در آن فرازی که سه بار عبارت « یارب یا رب یا رب » ذکر شده است اجازه نداریم آن را بیشتر یا کمتر کنیم زیرا اگر لازم بود بیشتر باشد قطعا خود امیرالمومنین چنین توصیه‌ای را به کمیل بن زیاد می‌ فرمودند. اگر بخواهیم برای روشن تر شدن موضوع مثالی بزنیم باید گفت؛ وقتی به پزشک مراجعه می‌کنید و یک نوع قرص خاص را برای هر شش ساعت یک عدد تجویز کرده است شما نمی‌توانید به تشخیص خود آن را کم یا زیاد کنید و بگوئید که این قرص داروی درمان من است و تجویز شدۀ دکتر است پس برای اینکه زودتر خوب شوم بجای هر شش ساعت یک عدد؛ هر سه ساعت یکی یا هر شش ساعت دو عدد بخورید که قطعاً اگر اینگونه عمل کنید نه تنها نتیجه ای نخواهید گرفت که برعکس مضر هم خواهد بود.

و ) باید توجه داشته باشید که روح حاکم بر هر دعا با دعای دیگر متفاوت است و لذا لازم است همانطور که در تعاریف کامل لحن هم گفتیم لحن انتخابی متناسب با معانی آن باشد؛ به عنوان مثال فضای حاکم بر زیارت عاشورا یا زیارت ناحیۀ مقدسه کاملاَ محزون و مرثیه‌ای است و لحن روضه دارد اما در دعای کمیل یا دعای جوشن کبیر و مجیر؛ لحن مناجاتی باید انتخاب و اجرا شود؛ و یا اینکه فضای متن زیارت جامعۀ کبیره معرفتی است لذا باید لحنی متناسب با همین معنا انتخاب شود؛ ضمن اینکه باید توجه داشت گاهی مواقع فرازهای مختلف یک دعا با دیگر فرازهای دیگر همان دعا متفاوت است که باید مد نظر قرار بگیرد.

۴ـ چاوشی خوانی: مجالس چاووشي خواني به مجالسي كه به عنوان وليمۀ بازگشت حجاج، زائرين عتبات و... برگزار می‌گردد، اصطلاحاً مجالس چاووشي خواني گویند چهارچوب کلی محافل چاووشي خواني بسم الله... و عرض زيارت قبولي؛ جملات عربي ابتداي مجلس و عرض ادب به امام زمان(عج) شعر ولايي؛ شعر چاووشي تصنيف مدحي دعا و مناجات پايان مجلس است. اما در مجالس چاوشی خوانی لازم است نکات زیر را رعایت فرمائید.

الف) با توجه به فضای حاکم بر اینگونه مجالس بهتر است از طولانی نمودن مداحی ها پرهیز نمائید زیرا معمولاً افراد حاضر در این مجالس آمادگی و حوصلۀ لازم را ندارند.

ب) توصیه می‌شود از خواندن روضه در اینگونه مجالس خوداری کنید زیرا معمولا در اینگونه مجالس عدّه‌ای از افراد یا در حال میوه میل کردن هستند و یا در حال تعریف کردن و فضای حاکم بر مجلس آمادۀ پذیرش روضه نیست.

ج) بهتر آن است در اینگونه مجالس اشعار ولائی یا شعری در جایگاه و ثواب زیارت ائمه همچون شعر زیر خوانده شود که اگر مستمعین دقت و توجه لازم را هم نداشتند حرمت و شأن مصائب اهل بیت رعایت شود.

نمونه‌ای از شعر چاووشی زبان حال حجاج

كردم طواف قبله گه خاص و عام را            ديدم صفا و مروه و ركن و مقام را

وادي مشـعـر و عرفـات و منا؛ خيف              قـربانگـه خـلـيـل، عليه الاسلام را

كردم پي طواف به تن جامه اي تميز            كز هم دهم تـمـيـز حلال و حرام را

 نمونه‌اي از شعر چاووشی زائرين كربلا

خرم دلي كه منبع انهار كوثــر است            كوثر كجا ز ديده پُر اشك بهتر است

نام حسين و كرببلا هر دو دلرباست             نام عـلـي اكــبــر از آن دلرباتر است

 رفتم به كـربــلا به سر قبر هر شهيد            ديدم كه تربت شهدا مشك و عنبر است

۵ ـ مجالس ختم: محفلی است كه به مناسبت درگذشت عزيزان از دست رفته، برگزار می‌گردد و معمولا اين محافل به عنوان ختم؛ هفتم، چهلم و سالگرد برگزار می‌گردد، كه آداب مخصوص به خود را دارد که متاسفانه بعضاً دیده شده است که کمتر موجب توجه قرار می‌گیرد و باید مورد تجدید نظر واقع شود. در زیر به نکات مهم و حائز اهمیتی که باید در مجالس ختم مورد توجه و اهتمام ویژه قرار گیرد اشاره می‌کنیم.

الف) فراموش نکنیم این مجالس بیش و پیش از آنکه برای تسلی بازماندگان باشد باید مجلسی برای آرامش روح مرحوم و رسیدن خیرات به او باشد و در مرحلۀ دوم تسلّی خاطر بازماندگان مد نظر قرار گیرد لذا شایسته است از اعمال؛ گفتار؛ رفتار و کرداری که نه تنها سودی برای فرد فوت شده ندارد بلکه شاید موجب رنجش و... او شود؛ اعمالی همچون عدم رعایت اصول اخلاقی و اسلامی؛ دامن زدن به رسوم و باورهای غلط که ریشه در دین هم ندارد و یا چابلوسی؛ ریا، بدعت های غلط و .... پرهیز نمود.

ب) همانگونه که گفته شد از این مجالس باید بهره و ثوابی به مرحوم برسد لذا لازم است دقت شود که قرائت قرآن با رعایت نکات روخوانی و تجویدی باشد تا موجب آمرزش مرحوم و رسیدن خیرات به او شود. و کمتر وقت جلسه را به تقدیر و تشکر از یکدیگر و .... اختصاص داد. بعضاً دیده می‌شود آنقدر در این خصوص افراط می‌شود که بیشتر وقت جلسه به عرض تسلیت ها و تعریف و تمجیدهای .... اختصاص می‌یابد که کاملاً اشتباه است.

ج ) در قرائت قرآن باید آداب تلاوت قرآن همچون؛ وضو داشتن؛ لحن محزون و لحن صحیح؛ استعاذه؛ تصدیق و .... رعایت شود تا در سایۀ رعایت این نکته بهره و ثوابی نثار روح مرحوم شود؛ بعضاً دیده می‌شود قرائت قرآنها بدون استعاذه و بسم الله الرحمن الرحیم و یا دیگر آداب تلاوت قرآن انجام می‌شود؛ مثلاً بسیار دیده می‌شود که در وسط قرآن خواندن و بدون صدق الله العلی والعظیم گفتن؛ متن های تسلیت و تشکر گفته می‌بشود که کاملا اشتباه و نادرست است و مغایر شأن و حق قرآن کریم است.

د ) بهتر است در تلاوت قرآن از آیات و سوری همچون آيات ۱۸۵ـ ۲۰۰سوره آل عمران . آيات ۹۷ـ ۱۱۸سوره مؤمنون. آيات ۵۶ـ ۶۹ سوره عنکبوت. آيات ۴۲ـ ۷۵ سوره زمر. سورۀ ق و سورۀ واقعه. استفاده شود که مرتبط با مرگ و قیامت و رستخیز است تا ضمن اینکه ثواب قرائت آن به میت برسد؛ برای مستمعین نیز پند و اندرز و عبرت بوده و برای بازماندگان نوعی دل تسلی باشد که بدانند عاقبت همه مرگ است. ضمن اینکه خوب است از وقت قرائت قرآن، زماني براي خواندن ترجمۀ آن اختصاص داده شود تا مستمعين از محتوای آيات قرائت شده بهره بیشتری را ببرند.

هـ ) لازم است آيات، با نغمات و دستگاههای قرآني قرائت گردد نه با الحان مداحي. چراكه در روايات نقل شده است كه: اِقراء القُرآن بِالأَلحانِ العَرَب وَ اَصواتُها؛  قرآن را با الحان و آواي عرب تلاوت نماييد.و یا اینکه: نَزَّل القُران بالألحان الأعرب فاقروه بالحانها؛ قران با لحن و زبان عربی نازل شده است پس با همان لحن آن را تلاوت کنید «آثار الصادقين، ۱۷،۳۱۱»

و ) قبل از شروع قرائت، براي پيشگيری از صحبت و بی توجهي احتمالي مستمعين هنگام قرائت قرآن، آيات و روايات مرتبط در اهميت سکوت و توجه، هنگام خوانده شدن قرآن، مثل آيه: « وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ یعنی: هنگامى كه قرآن خوانده شود، گوش فرا دهيد و خاموش باشيد؛ شايد مشمول رحمت خدا شويد! « اعراف، ۲۰۴» را بيان نموده و از حاضرین بخواهید به احترام قرآن سکوت نموده و به آیات تلاوت شده توجه بفرمایند.

ز ) همانگونه که گفته شد مجالس ختم بعد از خیرات برای میت باید باعث دل تسلّی بازماندگان شود؛ لذا از گفتن جملاتی که یادآور خاطرات آنهاست و باعث تحریک احساسات بازماندگان است و بیشتر حکم نمک بر زخم پاشیدن دارد؛ پرهیز نمائید. بلکه باید با گفتن روایت های همچون امام رضا عليه السلام فرمود: "يَا ابْنَ شَبِيبٍ إِنْ كُنْتَ بَاكِياً لِشَيْ‏ءٍ فَابْكِ لِلْحُسَيْنِ" اي فرزند شبيب اگر می‌خواهی براي چيزي گريه كني براي حسينعليه السلام گريه كن. كسي كه بر حسين گريه كند جايگاهش در بهشت کنار معصومين خواهد بود. عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج‏۱ ص ۲۹۹ و امام صادق عليه السلام فرمودند : در تمام مصيبت ها صبر كردن و جزع و فزع نكردن ثواب دارد مگر در مصيبت جد ما ابا عبدالله الحسين عليه السلام که هرچه جزع و فزع بيشتر باشد فضيلتش بالاتر است. « بحار الأنوار  ج‏۴۴ ص ۲۹۱» آنان را دل تسلی داده و به سمت اهل بیت هدایت نمود.

ح ) بعضی از افرادی که در مجالس ختم شرکت می‌کنند شاید در طول سال در هیچ هیأتی شرکت نکنند لذا شایسته است از این فرصت استفاده نمود و ضمن خواندن اشعار پند آموز و اشعار اخلاقی، با ذکر جملاتی همچون عَنِ النَّبِيِّ (ص) أَنَّهُ قَالَ : مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ شَهِيداً پيامبر اكرم فرمود: هر كس بر محبت آل محمّد از دنيا برود شهيد مرده أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ مَغْفُوراً لَهُ هر كس بر محبت آل محمّد بميرد آمرزيده است أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ تَائِباً هر كس بر محبت آل محمّد بميرد با توبه از دنيا رفته أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ مُؤْمِناً مُسْتَكْمِلَ الْإِيمَانِ هر كس بر محبت آل محمّد بميرد با ايمان كامل از دنيا رفته أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ بَشَّرَهُ مَلَكُ الْمَوْتِ بِالْجَنَّةِ ثُمَّ مُنْكَرٌ وَ نَكِيرٌ و هر كس بر محبت آل محمّد بميرد ملك الموت باو بشارت بهشت می دهد بعد از او نكير و منكر  أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ يُزَفُّ إِلَى الْجَنَّةِ كَمَا تُزَفُّ الْعَرُوسُ إِلَى بَيْتِ زَوْجِهَا هر كس بر محبت آل محمّد بميرد چنان با جلال او را به بهشت می برند مانند عروسى‏ كه بخانه شوهر مي رود أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ فُتِحَ لَهُ فِي قَبْرِهِ بَابَانِ إِلَى الْجَنَّةِ هر كس بر محبت آل محمّد بميرد دربى از قبرش به بهشت گشوده مى‏ شود أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ جَعَلَ اللَّهُ قَبْرَهُ مَزَارَ مَلَائِكَةِ الرَّحْمَةِ هر كس بر محبت آل محمّد بميرد خداوند قبر او را جايگاه زيارت ملائكه رحمت قرار می دهد أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ عَلَى السُّنَّةِ وَ الْجَمَاعَةِ هر كس بر محبت آل محمّد بميرد بر راه و روش پيامبر و جماعت مؤمنين مرده . أَلَاوَمَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَكْتُوبٌ بَيْنَ عَيْنَيْهِ آيِسٌ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ هر كس با كينه آل محمّد بميرد روز قيامت كه مى ‏آيد بر پيشانى او نوشته است: مأيوس از رحمت خداست. أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ كَافِراً هر كس بر بغض آل محمّد بميرد كافر از دنيا رفته أَلَاوَمَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ لَمْ يَشَمَّ رَائِحَةَ الْجَنَّة و هر كس بر بغض آل محمّد بميرد بوى بهشت را استشمام نخواهد كرد. «بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج‏۲۳، ص، ۲۳۳» آنها را به سمت هیأت؛ و اهل بیت دعوت و هدایت نمود. خواندن اشعار پند آموز از اهمیت ویژه ای برخوردار است و می‌تواند نقش کلیدی داشته باشد البته اوصیه می‌شود به شدت  از نصيحت صريح پرهيز کنيد زیرا احتمال دارد نتيجه معکوس داشته باشد لذا در همان قالب اشعار پند آموز مطالب را بیان کنید و هنگام شرح اشعار، خودتان را خطاب قرار دهيد تا مستمع، به صورت غير مستقيم پيام شما را دريافت نمايد.

ی ) در اواخر مجلس ختم سوره الرحمن قرائت می‌شود که معمولا تا آيه "کُلُّ مَن عَلَيهَا فانٍ" ادامه پيدا می‌کند. هنگام قرائت سوره الرحمن وقتي آيه "فَبِأي آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان" خوانده می‌شود، مستحب است جمله؛ "لَا بِشَيْ‏ءٍ مِنْ آلَائِكَ رَبِّ أُكَذِّبُ؛ قرائت شود. فلسفه آن نیز این است که امام صادق عليه السلام فرمود: قَالَ مَنْ قَرَأَ سُورَةَ الرَّحْمَنِ فَقَالَ عِنْدَ كُلِّ فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ لَا بِشَيْ‏ءٍ مِنْ آلَائِكَ رَبِّ أُكَذِّبُ فَإِنْ قَرَأَهَا لَيْلًا ثُمَّ مَاتَ مَاتَ شَهِيداً» ـ از امام صادق عليه السلام روايت است كه فرمود: هر كس سوره الرّحمن را تلاوت كند و پس از قرائت هر «پس كدامين آيات و نشانه‌هاى خدا را (باور نداريد) و تكذيب می‌كنيد»، بگويد: «من هيچ يك از آيات و نشانه‌هاى تو را اى پروردگار من تكذيب نمی‌كنم»، اگر اين سوره را شب هنگام خوانده باشد و همان شب بميرد، شهيد از دنيا رفته باشد؛ و اگر آن را در روز تلاوت كند و همان روز از دنيا برود (باز هم) شهيد مرده است.) "« ثواب الأعمال و عقاب الأعمال ص ۱۱۶» به همين دليل در برخي محافل، مستمع پس از قرائت آيه مذکور، اين جمله را قرائت می‌کند. خوب است قاري نيز اين جمله را با مستمعين تکرار نمايد.

۶ـ مجالس عروسی: ممکن است در بعضی از مجالس عروسی نیز از مداح ها هم برای اجرای برنامه دعوت کنند که در اینگونه مواقع قبل از هر چیزی باید بررسی کنید که آیا مسائل شرعی و اسلامی در آن مجلس رعایت می‌شود یا خیر و اگر رعایت نمی‌شود به هیچ عنوان پاسخ مثبت به اینگونه دعوت ها ندهند زیرا باید توجه داشت که آبروی یک جمعیت مطرح است نه یک فرد؛ مثلاً اگر قرار باشد قبل یا بعد از مداحی نوار نا مناسبی پخش شود؛ و یا اینکه حجاب و حدود شرعی رعایت نشود به هیچ عنوان نباید در چنین مجلسی شرکت نمود. اما در حالت کلی چهارچوب محافل عروسي اینگونه است: بسم الله... و عرض تبريك جملات عربي ابتدای مجلس و عرض ادب به امام زمان(عج)شعر ولايي؛ شعر عروسي تصنيف مدحي مراسم تشكر و تقدیر داماد از والدين دعا و مناجات پايان مجلس

در بعضی از محافل، با توجه به زمان كافي و مناسبي كه در اختيار مداح می‌باشد، جملات عربي ابتداي مجلس به تفصيل و كامل ارائه می‌گردد. در اين محافل عرض ادب شعري به امام زمان (عج) معمول نيست و به دعاي فرج و ارائه آيات و روايات مرتبط اکتفا می‌شود، اما در صورت مناسب بودن شرايط، مي توان به عرض ادب شعری هم پرداخت. نمونه‌هايی از جملات عربي مورد استفاده در ابتدای مجالس مختلف مداحی:

ـ عرض ادب به امام زمان(عج):« يَا رَبَّ الْحُسَيْن، بِحَقِّ الْحُسَيْن، اِشْفِ صَدْرَالْحُسَيْن ، بِظُهُورِالْحُجَّة؛ يَا رَبَّ الْحُجَّة اِشْفِ صَدْرَ الْحُجَّة بِظُهُورِالْحجَّة؛ يَا رَبَّ الْمُومِنین اِشْفِ صُدُورِ الْمُومِنین  بِظُهُورِالْحُجَّة »

ـ مناجاتي :«يَا دَائِمَ الْفَضْلِ عَلَى الْبَرِيَّةِ ـ يَا بَاسِطَ الْيَدَيْنِ بِالْعَطِيَّةِ ـ يَا صَاحِبَ الْمَوَاهِبِ السَّنِيَّةِ ـ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ خَيْرِ الْوَرَى سَجِيَّةً ـ وَ اغْفِرْ لَنَا يَا ذَا الْعُلَى فِي هَذِهِ الْعَشِيَّة»[ مفاتیح الجنان ، اعمال شب جمعه]

ـ مناجاتي :اِلَهِي قَلْبِي مَحْجُوبٌ ، وَ نَفْسِي مَعْيُوبٌ ، وَ عَقْلِي مَغْلُوبٌ ، وَ هَوَائِي غَالِبٌ ، وَ طَاعَتِي قَلِيلٌ ، وَ مَعْصِيَتِي كَثِيرٌ ، وَ لِسَانِي مُقِرٌّ بِالذُّنُوبِ ، فَكَيْفَ حِيلَتِي ، يَا سَتَّارَ الْعُيُوبِ ، وَ يَا عَلّامَ الْغُيُوبِ ، وَ يَا كَاشِفَ الْكُرُوبِ ، اغْفِرْ ذُنُوبِي كُلَّهَا ، بِحُرْمَةِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ، يَا غَفَّارُ يَا غَفَّارُ يَا غَفَّارُ ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.[ مفاتيح الجنان،ص ۶۲. شرح ‏دعاى‏ صباح(خوئى) ص ۲۰۴(خداوندا دلم در پرده و حجاب است؛ و نفسم آلوده به عيب هاست؛ و عقلم مغلوب هوا و هوس است؛ و هوای نفسم غالب؛ طاعات و عباداتم اندك و كم است؛ و گناهانم بسيار زياد است؛ و زبانم اقراركننده به گناهانم می‌باشد؛پس چه چاره‌اي می‌توانم داشته باشم؟ ای پرده پوش عيب ها! و اي دانای اسرار پنهانی! و اي برطرف كننده اندوه‌ها! بيامرز تمام گناهانم را! به مقام محمد و خاندانش! ای آمرزنده! ای آمرزنده! ای آمرزنده! به حق رحمتت ای مهربان ترين مهربانان!.)