اشعار

در جلسه قبل در بررسی علل گرفتگی صدا و راه کارهای رفع آن در نهمین علت یعنی گرفتگی صدا و حنجره ( خوردنی ها) بطور کذرا به موضوع اخلاق صوتی و لزوم رعایت آن در خوردن و نوشیدن اشاره کردیم ؛ حال در این جلسه بطور مفصل به بحث اخلاق صوتی و مزاج های چهارگانه در طب سنتی خواهیم پرداخت.

تعریف اخلاق صوتی: معمولاً در تعریف اخلاق صوتی گفته می ­شود « واکنش حنجره و تارهای صوتی به غذاها و نوشیدنی ها را اخلاق صوتی گویند» که این تعریف ناقصی از اخلاق صوتی است به همین دلیل نیز ما در بالا از واکنش حنجره به غذاها و نوشیدنی ­ها به عنوان بخشی از اخلاق صوتی یاد کردیم، اگر بخواهیم تعریف درست و جامعی از اخلاق صوتی بیان کنیم باید بگوئیم هرگونه واکنش اعضای تکلم ( شش­ ها، ریه، نای، حنجره، تارهای صوتی، دهان، خیشوم و لب­ها) به عوامل بیرونی را اخلاق صوتی گویند، پس تنها حنجره و تارهای صوتی و خوراکی­ ها نیستند بلکه تمامی اعضای تکلم ممکن است به هر عامل خارجی همچون: خوراکی­ها، نوشیدنی­ ها، عطرها و ادکلن­ ها، مکان­ ها، زمان­ ها و دیگر عوامل بیرونی عکس العمل نشان دهند که به مجموع این عکس العمل­ ها اخلاق صوتی گویند.

برای تبین بهتر این تعریف چند مثال ساده می­ زنیم: الف) بعضی از افراد به بوی بعضی از عطر یا ادکلن­ ها و یا حتی بوی بعضی از گل ها حساس بوده و به محض استشمام این بوها صدای آن­ها می­ گیرد و قادر به خواندن نیستند لذا در این مورد واکنش خیشوم به بوی عطر عامل گرفتگی صدا است و حرفی از حنجره یا خوراکی نیست. ب) بعضی از مداح ها در صبح زود و ناشتا قادر به مداحی نیستند و معمولاً در این ساعات از روز صدایشان گرفته است که در این مورد نیز زمان عامل گرفتگی صدا است ج) شاید شما نیز تا بحال دیده باشید که بعضی از خوانندگان هنگام مسافرت به مناطق شرجی دچار گرفتگی شدید در صدایشان می­ شوند این افراد دارای مزاج گرم و تر ( دموی مزاج ها) یا مزاج سرد تر ( بلغمی مزاج ها) هستند که شدت آن در دموی مزاج ها بیشتر است، افراد سودای مزاج ( مزاج گرم و خشک) در مناطق شرجی نه تنها دچار گرفتگی صدا نمی­ شوند بلکه بهتر می­ توانند از صدیشان بهره ببرند و این افراد در مناطق خشک و بیابانی بیشتر از بلغمی مزاج ها دچار مشکل می ­شوند؛ در این مورد خاص نیز می­ بینیم تغییر مکان موجب گرفتگی صداست.

تقسیم بندی اخلاق صوتی: اخلاق صوتی به دو دسته: اخلاق صوتی پایدار و اخلاق صوتی ناپایدار تقسیم می­ شوند. الف) به آ ن دسته از عکس العمل­ هایی که ناشی از مزاج های چهار گانه است ( مثل گرفتن صدا در مناطق شرجی) اخلاق صوتی پایدار گویند، این عادت ­ها قابل تغییر نیست و هر گونه تلاش برای تغییر آن نادرست است مثل کسی که سعی می­ کند با تقلید صدای دیگران صدای خود را بطور غیر طبیعی زیر یا بم کند که در دراز مدت موجب بروز مشکلاتی خواهد شد. ب) به آ ن دسته از عکس العمل­ هایی که ناشی از مزاج های چهار گانه نبوده بلکه بر اساس عادت ایجاد شده باشد (مثل گرفتن صدا در صبح زود) اخلاق صوتی ناپایدار گویند و این عادت­ ها به مرور زمان و با تمرین و ممارست قابل تغییر هستند.

با توجه به آنچه که گفته شد یاد گرفتیم که بخش عمده ­ای از عکس العمل ­های دستگاه تکلم به عوامل بیرونی نشأت گرفته از مزاج های چهار گانه است و هر مداح باید ضمن شناسایی مزاح خود به اخلاق صوتی خود واقف و آشنا باشد و بداند چه چیزهایی برای حنجره و تارهای صوتی ­اش مضر و چه چیزهایی مفید و سودمند است، در واقع آشنایی و تسلط بر اخلاق صوتی مهم­ ترین چیزی است که هر مداح باید بداند و آن را رعایت کند تا در این امر مقدس با مشکل مواجه نشود. به قول بعضی از اساتید بهترین دکتر برای حنجره و صدای شما خودتان هستید و شما بهتر از هر کسی می ­توانید تشخیص دهید چه چیزهایی برایتان مضر و چه چیزهایی مفید است منتها به شرط آشنایی کامل و تسلط بر اخلاق صوتی ­تان. لذا در ادامه بحث به شرح مزاج های چهار گانه، ویژگی­ های هر کدام و غذاهای مضر و سودمند برای هر کدام خواهیم پرداخت.

قبل از آنکه به بحث مزاج ها بپردازیم ذکر یک تذکر ضروری است و آن اینکه بعضی از مداح ها به محض گرفتگی صدا از آمپول دگزا برای باز کردن صدای خود استفاده می­ کنند که این امر اشتباه می ­باشد زیرا درست است که آمپول دگزا عامل باز شدن گرفتگی صدا می­ گردد ولیکن باید بدانید که در کنار این خوبی؛ مضرات متعدد دیگری هم دارد لذا تا جائی که می­ تواند از داروهای شیمایی برای درمان استفاده نکنید.

مزاج های چهار گانه در طب سنتی:

طبق نظر حکمای طب سنتی بدن همه موجودات و انسان­ها از چهار ماده اصلی ( ۱ـ آب ۲ـ باد یا هوا ۳ـ خاک ۴ـ آتش) بوجود آمده است که هر کدام از این عناصر دارای کیفیت و ویژگی خاص خود هستند. آنان معتقد هستند از واکنش و میزان ترکیب این چهار عنصر اصلی دو مزاج کلی ( مزاج معتدل، مزاج نا معتدل ) ایجاد می ­شود. به عبارت دیگر اگر مقادیر عناصر متضاد در ترکیب برابر باشد، مزاج حاصل به اعتدال خواهد رسید؛ ولی اگر نتیجه به دست آمده از ترکیب مقادیر عناصر متضاد در حد وسط نباشد، مزاج حاصل نامعتدل است. اما بنا بر تقسیم عقلی مزاج معتدل خود نیز به دو قسم کلی تقسیم می‌شود: ۱ـ معتدل حقیقی: این حالت ممتنع است. به این معنی که از هر کدام از اخلاط به نسبت مساوی در یک بدن وجود داشته باشد که این امر بعید است و این مثال صرفاً ذهنی است. ۲ـ معتدل فرضی: یعنی ایجاد اعتدال با رعایت نکات طب سنتی که شایسته‌ترین مزاج برای یک موجود است. [1]

بنا بر آنچه گفته شد وقتی میزان عناصر چهارگانه در بدن متفاوت باشد مزاج نامعتدل حاصل می­ شود که نتیجه مزاج نامعتدل ایجاد مزاج ­های چهارگانه­ ای است که این مزاج­ های چهارگانه پایه و اساس طب سنتی است. همچنین باید بدانیم که گرمی، سردی، تری و خشکی مزاج ها حاصل قوای اولیهٔ عناصر اصلی هستند؛ در واقع مزاج گرم ( حاصل آتش ) مزاج سرد ( حاصل خاک )  مزاج تر ( حاصل آب ) مزاج خشک ( حاصل باد یا هوا ) می ­باشد به همین دلیل در بعضی از کتب طب سنتی مزاح ها را بر اساس دو تقسیم بندی ( مزاج سرد و مزاج گرم)  و ( مزاج خشک و مزاج تر) نیز تعریف می ­کنند. [2]

دکتر حسین رضایی زاده دستیار تخصصی طب سنتی در دانشگاه علوم پزشکی ایران با بیان اینکه کیفیت خاک سرد و خشک، کیفیت آب سرد و تر، کیفیت باد یا هوا گرم و تر، کیفیت آتش گرم و خشک می ­باشد می­ گوید: اگر بدن انسان از مقادیر متناسب خاک، آب، هوا و آتش ترکیب شده باشند مزاج معتدل به جود می­ آید و اگر یکی بر دیگری برتری داشته باشد، مزاج های چهارگانه اصلی ( صفراوی، دموی، سودایی، بلغمی) ایجاد می­ شود. به گفته این متخصص طب سنتی در شخص سودایی سردی و خشکی، در فرد بلغمی سری و تری، در اشخاص دموی گرمی و تری و نهایتاً در افراد صفراوی گرمی و خشکی غلبه دارد که این کیفیات ( یعنی سردی، گرمی، تری، خشکی) موجب بروز علائمی در فرد می­ گردد.

در طب سنتی ایران، تئوری بنیادی داریم به نام خلط های چهارگانه ( صفرا، دم، بلغم، سودا) که این اخلاط چهارگانه ترکیباتی مایع هستند، بر اساس این تئوری غذایی که می­ خوریم در کبد تغییر ماهیت داده و فعل و انفعالاتی روی آن صورت می ­گیرد و به چهار شکل زیر در می­ آید. ۱ـ ترکیبی قرمز متمایل به زرد به نام صفرا که به هضم غذا کمک می­ کند. ۲ـ ترکیب دیگر سرخ رنگ بوده و به نام دم یا خلط خون است که اکسیژن و مواد عذایی را به بافت ها و سلول ها می­ رساند. ۳ـ ترکیب سوم که بلغم نام دارد قرمز کم رنگ است و وظیفه تسهیل کار میکانیکی و لغزش مفاصل روی هم و تشکیل بافت عصبی و سلول های مغزی را دارد. ۴ـ ترکیب چهارم سودا نام دارد و قرمز جگری رنگ است؛ وظیفه این خلط تحریک اشتها و تشکیل بافت استخوانی است، بر اساس آنچه گفته شد ماده غذایی وقتی وارد بدن می­ شود موجب تولید اخلاط چهارگانه می ­شود که البته بسته به مزاج فرد یکی را بیشتر تولید می ­کند.

پس نظام معرفتی طب سنتی بر این اساس پی ریزی شده که بیماری­ ها در اثر به هم خوردن تعادل خلط های چهارگانه (صفرا و دم و بلغم و سودا ) به وجود می‌آید. بر همین اساس وقتی مزاج انسان نامتعادل شود یکی از مزاج های ۱ـ مزاج گرم و خشک یا صفراوی. ۲ـ مزاج گرم و تر یا دموی. ۳ـ مزاج سرد و خشک یا سوداوی. ۴ـ مزاج سرد و تر یا بلغمی بوجود می­ آید. [3] که در زیر به توضیح هر کدام خواهیم پرداخت.

۱ـ مزاج گرم و خشک یا صفراوی مزاج

صفرا ترشحات كبد است كه رنگ آن زرد است كه جزء آتش بوده گرم و خشك است و گرمای زيادی توليد می­ کند، انسان های دارای مزاج گرم و خشک اغلب لاغر اندام هستند با استخوان بندی درشت، آنها پوست گرم و خشک و کم رطوبتی دارند رنگ پوست و سفیدی چشم آن ها اندکی به زردی گرایش دارد. این افراد به شدت گرمایی هستند و در تابستان دچار مشکل می شوند، همچنین در بسیاری از مواقع عطش زیاد و خشکی دهان دارند؛ لذا مداحانی که صفراوی مزاج هستند خیلی بیشتر از دیگران باید آب مصرف کنند تا همواره رطوبت حنجره و دهان را حفظ کنند.

در مورد خصوصیات رفتاری صفراوی ها باید گفت عموما بسیار پر انرژی و پر تحرک هستند. باهوش و زیرک و پر حرفند و خیلی زود عصبانی می شوند و هم به سرعت عصبانیتشان فروکش می­ کند، این افراد میل زیادی به خوردن ترشیجات ( مانند لواشک، تمبر هندی، سرکه و ...) و همچنین خوراکی های سردی مانند خیار، کاهو و هندوانه دارند و تمایل به خوردن شیرینی جات در آن ها کم است.

مواد غذایی مفید برای صفراوی مزاج ها عبارتند از: مصرف شاتوت، انار، زرشک، تمشک، زردآلو، هلو، سیب، گلابی، خیار، کدو، کاهو و اسفناج برای صفراوی مزاج ها مفید است.

مواد غذایی مضر: مصرف سیر، پیاز، ادویه های تند، گوشت قرمز، موز، خربزه، آناناس، انجیر، غذا های سرخ کرده، گردو، پسته، فندق و نارگیل با مزاجشان سازگار نیست
۲ـ مزاج گرم و تر یا دموی مزاج

دم خلط سرخ رنگی است از جنس هوا و گرم و تر است و براي رساندن غذا و اكسيژن به سلول ها است و اگر زياد شود مزۀ دهان شيرين مي­ شود، انسان ­هایی که مزاج آن­ها گرم و تر است پوستی سرخ و سفید و بدنی درشت و عضلانی دارند. پوست اینها گرم و مرطوب و نرم است؛ این افراد نه گرمایی هستند و نه سرمایی ولی تحمل سرما برایشان راحت­ تر است. قدرت حرکات بدنی و قدرت هضم و اشتهای خوبی دارند و نسبت به انسان­ های دیگر مزاج های چهارگانه عروق دست برجسته ­تری دارند. بد نیست بدانید افراد دارای مزاج گرم و تر استعداد بالاتری برای ابتلا به فشار خون و بیماری های قلبی دارند.

از نظر رفتاری، انسان های دموی، شجاع و جسورند و اعتماد به نفس بالایی دارند. اهل ریسکند و نظم و ترتیبشان از صفراوی ها کمتر است. میل به رهبری دارند و معمولا خوش رو، صمیمی و آرام هستند اما اگر عصبانی شوند ممکن است دست به رفتارهای مخاطره آمیز بزنند .از نظر ذائقه و میل غذایی باید گفت افراد دارای مزاج گرم و تر میل به شیرینی و ترشی دارند اما همه نوع غذایی می­ خورند.

مواد غذایی مفید برای دموی مزاج ها عبارتند از: مصرف خاکشیر، تخم ریحان، سوپ یا آش جو، نان جو، برگ زردآلو، هلو و انجیر برای دموی مزاج ها مفید است.

مواد غذایی مضر: خوردن خوراکی هایی مانند آب یخ، نوشابه، تخم مرغ، بادمجان، ترشی، سرکه، سیر و چای برایشان ضرر دارد

۳ ـ مزاج سرد و خشک یا سوداوی مزاج

سودا سرد و خشك از جنس خاك و رسوب خون است و PH=۶ و در طحال توليد مي­ شود و طحال را فعال مي­ كند. بیشتر انسان هایی که از نظر مزاج شناسی در دسته مزاج سرد و خشک قرار می ­گیرند دارای پوستی سرد و خشک هستند و رنگ آن از حالت سفید تا سبزه و تیره متغیر است. این افراد به شدت با سرما مشکل دارند. در حقیقت افراد با مزاج سرد و خشک به راحتی در سرما گرم نمی­ شوند. موی بدن سوداوئی ها کم است و موی سرشان به علت سردی و خشکی زودتر دچار سفیدی یا حالت گندمگون می شود. همچنین این افراد میل زیادی (بیشتر از بقیه دسته ­های مزاج های چهارگانه) به خوابیدن دارند و در بسیاری از مواقع احساس ضعف می­ کنند و کم انرژی هستند.

این دسته از مزاج های چهارگانه از منظر رفتاری با خصوصیاتی مانند نظم و ترتیب و دور اندیشی زیاد شناخته می شوند. سوداوی مزاج ها همچنین بسیار دقیق و خونسردند و میل زیادی به تحلیل و ارزیابی از خود نشان می دهند. بد نیست بدانید بیشتر انسان های دارای مزاج سرد و خشک از نظر روانشناسی جزء دسته درونگرا هستند.

خصوصیات غذایی و دائقه انسان های با مزاج سرد و خشک با میل زیاد به شیرینی جات و غذاهای گرم شناخته می شود و خوراکی های سرد مانند خیار و کاهو چندان با ذائقه سوداوی مزاج ها سازگار نیست

مواد غذایی مفید: خوردن خوراکی هایی مانند گوشت گوسفند، خروس و شتر، نمک دریا، نبات سفید، نعنا و روغن کنجد، کلم، جوانه گندم، ماش، پسته، بادام، گردو و چای دارچین به سوداوی مزاج ها توصیه می ­شود.

مواد غذایی مضر: عموما سوداوی مزاج ها از مصرف مواد غذایی مانند گوشت گوساله، ماهی، عدس، لوبیا، گشنیز، بادمجان و سبزیجاتی مثل خیار، کاهو، گوجه فرنگی و میوه هایي مثل موز و کیوی منع می­ شوند

۴ـ مزاج سرد و تر یا بلغمی مزاج

هیکل بلغمی ها معمولاً درشت است و افرادی چاق هستند و بدن پُر چربی دارند. پوست سفید رنگ دارند و در لمس، پوست بدنشان سرد و مرطوب و نرم است. موهای کم پشت دارند. دهانشان مرطوب است و کمتر تشنه می شوند. خواب آن ها سنگین و زیاد است. احساس کسلی و بیحالی دارند. تمایل به خوردن شیرینی و ادویه جات و گرمی جات دارند. این افراد در فصل زمستان خیلی اذیت می شوند و با خوردن سردی ها دچار مشکل می شوند. نبض ضعیف دارند. کم انرژی و کم جنب و جوش هستند و در کارها کند هستند. خیلی دیر عصبانی می شوند. فراموش کار و کند ذهن هستند. افراد بلغمی مزاج دارای آب بدن و آب دهان بیشتری هستند لذا در مناطق کویری با مشکل مواجه نمی­ شوند اما برعکس در مناطق شرجی مشکل خواهند داشت.

مواد غذایی مفید برای دموی مزاج ها عبارتند از: انواع آش و سوپ، فلفل و ادویه جات، انواع خورشت ها، عسل، خرمای خشک، انگور، انبه و انجیر برای دموی مزاج ها مفید است.

مواد غذایی مضر: خوردن خوراکی هایی مانند ماست، دوغ، آبدوغ، آبدوغ خیار، گوشت مرغ، گوشت گاو، ماهی برایشان ضرر دارد

روش تشخیص مزاج‌ها

دربارهٔ مزاج‌های گرم و سرد و خشک و تر ابن سینا در کتاب قانون در طب، می‌نویسد: اجناس الدلایل آلتی من‌ها یتعرف احوال الامزجه عشره. (یعنی مزاج‌ها را از ده راه می‌توان شناخت)

در خلاصة الحکمه آمده‌ است که لامسه بهترین و سریع‌ترین راه ورود به تشخیص مزاج‌ها است. درک این روش حتی برای افراد عادی نیز تا حدودی آسان است؛ لذا این راه را بر سایر راه‌ها مقدم داشته‌اند البته . طبیب باید خود مزاج معتدل داشته باشد، و اگر از لمس متوجه اختلاف دما نگردد، خواهد دانست که آن شخص، دارای مزاج معتدل است. اگر شخص لمس‌کننده خود مزاج معتدل نداشته باشد و بر این حال خود اطلاع داشته باشد، باز می‌تواند به تشخیص مزاج افراد دیگر بپردازد. یعنی اگر طبیب خود درجه حرارت بدنش گرم‌تر از مزاج معتدل باشد و دست به بدن شخص میانه‌المزاج بزند، با اینکه حس سردی می‌کند، به هر‌روی چون توجه به این نکته دارد که خودش گرم مزاج است، و به کیفیت اعتدال مزاج هم از راه دقت و تمرین در حس لمس آشنا است، لذا حکم غلطی دربارهٔ مزاج آن شخص نخواهد داد. [4]

در همین کتاب اضافه شده: چون لمس نماید و منفعل نگردد لامس از پوست ملموس به سخونت و گرمی در بلدان معتدل‌الهوا دلالت می‌نماید بر حرارت مزاج ملموس و اگر منفعل گردد از آن به برودت دلالت می‌کند بر برودت مزاج او بدون آنکه به سبب امر خارجی عارضی آن را سخونت و برودت عارض شده باشد. [5] معنی جمله این است که اگر طبیب، به وسیله حس لمس، احساس گرمی یا سردی در شخصی نماید، دلالت بر گرمی یا سردی مزاج آن شخص دارد، مشروط بر این که گرمی و سردی به سبب امر خارجی عارض نشده باشد.