اشعار

بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ؛ « رَبِّ اشْرَحْ لي‏ صَدْري وَ يَسِّرْ لي‏ أَمْري وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِساني‏ يَفْقَهُوا قَوْلي؛ اللّهُمَّ کُنْ لِوَلیِّکَ الحُجَّه ابْنِ الحَسَنْ صَلَواتُکَ عَلَیهِ وَعَلی آبائِهِ فِي هذِهِ السَّاعَةِ وَفِي کُلِّ سَاعَةِ وَلِیـَّاً وَحافِظاً وَ قائداً وَ ناصِراً وَ دَلیلًا وَعَیناً حَتَّی تُسکِنَهُ اَرْضَکَ طَوعاً وَ تُمَتـِّعَهُ فِیها طَوِیلاً!

عوامل گرفتگی صدا:

یکی از معضلاتی که غالباً مداحان با آن مواجه هستند گرفتگی صدا در هنگام خواندن و یا بعد از مداحی ­ها است؛ هرچند شدت و حدّت و تعداد دفعات آن متناسب با افراد متغیر است که معمولاً براثر عوامل مختلفی همچون: سرماخوردگی؛ داد زدن بیجا؛ خواندن زیاد؛ استرس و عصبانیت؛ بی­ خوابی و خستگی­ زیاد؛ داشتن طبع گرم، آلودگی هوا، استعمال دخانیات و مواد الکلی و عدم رعایت بهداشت صوتی عارض می­ شود. ضمناً خوردن بعضی از چیزها نیز برروی حنجره اثر منفی گذاشته و نتیجاً منجر به گرفتگی صدا می­ شود، که در زیر به تشریح هر یک از موارد ذکر شده می­ پردازیم.

۱- سرما خوردگی: بطور طبیعی در هنگام سرماخوردگی به دلیل عفونت موجود در حنجره و یا به دلیل آلرژی­ های ناشی از سرماخوردگی صدای انسان گرفته می شود؛ لذا باید از خواندن و مداحی در این ایام اجتناب کرد زیرا موجب فشار مضاغف به حنجره و در نهایت ممکن است موجب پلیپ حنجره بشود( در مورد بیماری پلیپ حنجره در مباحث بعدی توضیح خواهیم داد)؛ ضمناً سعی کنید اخلاط مجاری بینی و خیشوم فرو برده نشود که موجب برونشیت شدن حنجره و تبعات ناشی از آن می­ گردد.

۲- داد زدن­ های بیجا: دقت داشته باشید که اوج خوانی با فریاد زدن متفاوت است، بسیار دیده شده که بعضی از مداح ها به دلیل عدم تبحّر بجای اوج خوانی فریاد می­ زنند که این امر علاوه بر اینکه موجب رنجش و آزار مستمعین می ­گردد عاملی برای گرفتن صدا نیز می باشد، داد زدن چه در مداحی کردن؛ چه در دعوا کردن و  یا صدا زدن افراد از راه دور و...  برای حنجره مضر بوده و موجب گرفتگی صدا می­ شود؛ مخصوصا در مواقعی که حنجره گرم نشده باشد.

نکته مهم بعدی که لازم است مورد توجه ویژه قرار گیرد این است که اوج صدای افراد با هم تفاوت دارد؛ لذا لازم و واجب است ابتدا اوج صدای خود را در نزد اساتید فن یافته و در اوج خوانی ها هم در حد توان و اوج صدای خود مداحی نمود و در این زمینه از مقایسه یا بهتر بکوئیم از مسابقه با دیگر افراد در این زمینه جداً اجتناب فرمائید.

۳- خواندن زیاد: معمولاً خواندن زیاد باعث خستگی حنجره می ­گردد حالا چه دریک مجلس زیاد بخوانیم و چه در چند مجلس پشت سرهم، حال اگر مداح قبلا آموزش­ های تقویت صوت را انجام داده و نکات گفته شده در تمرینات را رعایت کند می­ تواند از بروز این نقیصه جلوگیری کند، همچنین که اگر شخص خواننده از روی خبرگی و استادانه بخواند می ­تواند صدای خود را کماکان باز نگاه دارد. ضمناً صحبت های طولانی قبل و بعد از مداحی­ ها نیز موجب خستگی و گرفتن تارهای صوتی می­ شود لذا توصیه می ­گردد از صحبت کردن طولانی در قبل و بعد از مجالس و یا در بین مداحی­ ها جداً پرهیز کنید و اجازه دهید تا حنجرۀ شما کمی استراحت کرده و تارهای صوتی به حالت عادی و نرمال باز گردند.

تقویت حنجره: برای آنکه در مداحی­ ها دچار ضعف و یا گرفتگی صدا نشویم لازم است علاوه بر تمرین­ های صدا سازی جنجره را تقویت کنیم؛ شیخ الرئیس بوعلی سینا در کتاب قانون در طب دستورالعملی برای تقویت حنجره تجویز کرده ­اند؛ بر اساس این تجویز ابتدا مواد سمغ عربی، کتیرا، تخم کتان، تخم ریحان، نشاسه و سقز را به اندازه هم تهیه کرده و خوب با هم مخلوط می­ کنید؛ سپس آن را پودر کرده و با کمی آب آن را خمیر کرده و بصورت قرص درآورید، در طول روز آن را در دهان خود قرار داده و مک بزنید، بنا بر گفته بوعلی سینا این معجون در تقویت حنجره و تارهای صوتی مفید و موثر است. همچنین خوردن شیر خنک ( دستور العمل آن در ادامه بحث خواهد آمد) نیز مؤثر است.

۴ـ استرس و عصبانیت: استرس و عصبانیت یکی دیگر از عوامل گرفتگی صدا است، در مورد عصبانیت به همین نکته اشاره می ­کنیم که علت پزشکی دارد و عصبانیت باعث ترشح هورمون هایی می­ شود که منجر به گرفتگی صدا می ­گردد اما استرس به دلیل عدم تمرین کافی و عدم اعتماد به خود بوجود می­ آید که با رعایت نکات زیر می ­توان آنرا کنترل کرده و یا به حداقل ممکن رساند. الف) حتماً تمرین کافی قبل از مداحی داشته باشیم ب) علاوه بر حفظ شعر کلمات، جملات و حتی لحن مد نظر را کاملا حفظ کرده و بر آن مسلط باشیم، ج) مشخص کردن شعر، لحن، گریز ها، و حتی طبقه صوتی قبل از اجرای برنامه و حفظ تمام اینها د) عدم توجه به عکس العمل مستمعین ( هرچند این کار در مراحل بالاتر کاملاً اشتباه است اما در این مرحله بطور موقت می ­توان از آن برای کاهش استرس کمک گرفت) هـ) تنفس عمیق قبل از شروع خواندن.

۵ـ بی ­خوابی و خستگی­ زیاد: یکی از عواملی که به شدت در گرفتگی حنجر نقش دارد بی­ خوابی است و اگر این بی­ خوابی همراه با خستگی و ضعف بدن باشد خیلی زودتر باعث گرفتگی صدا می ­شود لذا توصیه می گردد با برنامه ریزی صحیح مانع گرفتن صدا بشوید.

۶- داشتن طبع گرم: بعضی از پزشکان و یا اساتید معتقد هستند که داشتن طبع گرم موجب گرفتگی صدا می ­شود به عبارت صحیح­ تر باید گفت غلبه طبع و مزاج گرم بر دیگر مزاج­ ها که منجر به ایجاد مزاج نامعتدل می­ گردد موجب گرفتگی صدا خواهد شد؛ چرا که در طب سنتی علاوه بر مزاج ­های چهار گانه ( صفراوی؛ دموی، سودایی، بلغمی) مزاج­ها به دو دسته: الف) مزاج معتدل ب) مزاج نامعتدل تقسیم می­ شوند که این تقسیم بندی از واکنش چهار عنصر اصلی طبیعت ایجاد می­ شود، علت بروز هر نوع بیماری هم نامعتدل شدن مزاج ­ها است والا هر انسانی دارای یکی از مزاج ­های چهار گانه است. غلبۀ طبع گرم بیشتر در افراد صفراوی  مزاج ( مزاج گرم و خشک ) و دموی مزاج ( مزاج گرم و تر ) بروز پیدا می­ کند. ( توضیحات بیشتر در این خصوص در ادامه بحث در بخش شناسایی مزاج ها خواهد آمد.)

استفاده از شیر خنك برای غلبه بر طبع گرم و تقویت صدا

همانگونه که گذشت در بعضی از افراد ( متناسب با اخلاق صوتی و مزاج های چهارگانه) طبع گرم موجب گرفتگی صدا می­ شود.  معمولاً برای خواندن بدون دردسر و نگرفتن صدا به یك طبع سرد نیازمند می باشید، بعضی از اطباء معتقدند که اگر كبد خنك نباشد آب بدن شما را بیرون می ­كشد و موجب خشکی حنجره و نهایتاً گرفتگی صدا می­ گردد. ( در جلسات قبل در مورد اهمیت و لزوم خشک نماندن حنجره توضیحات لازم داده شده است)

همانگونه غلبه طبع و مزاج گرم بر دیگر مزاج ها عامل بروز جوش در پوست بدن می ­شود؛ می­ تواند چنین واکنش مشابهی را در داخل بدن ( شش ها و حنجره) ایجاد کند و طبعاً وجود جوش در اعضای دستگاه تکلم موجب گرفتگی صدا و یا بیماری ­های دیگر خواهد شد. یکی از دستورالعمل هایی که برای غلبه بر طبع گرم تجویز شده است استفاده از شیر خنک است، برای تهیه شیر خنک از چهار تخم گیاه: الف) تخم خیار  ب) تخم كاسنی ج) تخم خرفه  د) تخم گیشنیز استفاده می­ شود.

ابتدا این تخم گیاه­ ها را به مقدار مساوی تهیه کرده و مخلوط كنید؛ سپس آنها را خوب آسیاب کرده و بعد از آن به انداره یك قاشق و نیم از آن پودر را برداشته و داخل سه لیوان آب ریخته و در داخل ظرف بجوشانید تا به اندازه یك لیوان باقی بماند. این یك لیوان را به صورت ناشدا و گرم میل نمایید. حتما بعد از خوردن نیم ساعت استراحت کنید. برای غلبه بر طبع گرم نامعتدل لازم است پانزده  روز صبح و عصر این معجون را مصرف كنید و بعد از  ۱۵ روز به مدت ۳۰ روز فقط صبح ها و بعد از آن هر هفته دو الی سه بار مصرف نمایید تا علائم زیر را در خود مشاهده نمایید.

علائم: صدای شما صاف و شفاف می­ گردد. رنگ و روی شما را سفیدتر و روشن تر از قبل می ­شود. برای بالا خواندن به صدای شما آسیب نمی ­رسد، از بیماری یبوست جلوگیری می­ كند. مصرف شیر خنگ علاوه بر غلبه بر طبع نامعتدل گرم، باعث تقویت حنجره نیز خواهد شد.

ضمناً سعی کنید از خاك شیر هم برای خنك شدن طبعتان زیاد استفاده نمایید.

۷ـ دخانیات: متأسفانه یکی از آفت ­های بسیار زشت و ناپسندی که بعضی از مداحان گرفتار آن شده­ اند استفاده از دخانیات ( سیگار، قلیان و .... ) است؛ حتی به غلط بعضاَ دیده می­ شود که استفاده از دخانیات را موجب باز شدن حنجر می ­دانند که کاملا نادرست است و از نظر علم پزشکی نه تنها این ادعا مردود و نادرست است بلکه این ادعای جاهلانه را کاملاً مضحک می­ دانند. حتي استنشاق دود سيگار اطرافيان مي‌تواند منجر به آزردگي تارهاي صوتي شود. شاید افراد نادان و جاهل احساس کنند که استفاده از دخانیات موجب باز شدن صدایشان می­ گردد اما اولاً اینکه قسمت عمدۀ این تخیل تلقینات اطرافیان است ثانیاً ممکن است بر اثر مواد موجود در دخانیات حنجره بطور غیر طبیعی گرم شده و مداح احساس گرفتگی نکند اما بطور قطع و یقین در دراز مدت استفاده از  دخانیات علاوه بر اینکه موجب بروز بیماری­ هایی همچون سرطان حنجره و سرطان ریه می ­گردد عامل می شود هم شش ­ها و هم تارهای صوتی حالت طبیعی خود را از دست داده و عمر مداحی افراد بسیار بسیار پائین بیاید. ثالثاً مصرف چندین بارۀ دخانیات علاوه بر مضرات متعدد موجب اعتیاد افراد به آن و مواد شیمائی آن می­ گردد.

دقت داشته باشید که بیشترین آسیب تارهای صوتی در مواقع خستگی و خشکی مخاط پوششی تارهای صوتی رخ می ­دهد( یعنی بعد از مداحی­ ها)  که توصیه می ­شود با مصرف آب، باعث افزایش رطوبت و لطافت تارهای صوتی شوید و از آسیب های متعدد در امان باشید.

۸- عدم رعایت بهداشت صوتی: هرچند که بهداشت صوتی دخالت مستقیمی در گرفتگی صدا ندارد لیکن عدم رعایت آن منجر به بروز بیماری ­هایی می ­شود که نهایتاً به گرفتگی صدا ختم می­ شود، در تعریف بهداشت صوتی گفته ­اند بهداشت صوتی عبارت است از رعایت مواردی همچون حذف شیوه ­های نادرست استفاده از حنجره، حفظ رطوبت حنجره، رعایت بهداشت غذایی و رعایت بهداشت جسمی اعضای تکلم. ( در مباحث بعدی بطور مفصل به ارکان و موارد بهداشت صوتی پرداخته و نکات کلیدی آن را تقدیم خواهیم کرد )

۹ـ خوردنی­ ها: بصورت طبیعی و کلی بعضی از خوارکی­ ها برای حنجره مفید و بعضی همچون غذاهای سرخ کردنی­، ادویه جات، سس ­ها، فلفل و مواد غدایی تند، آب خیلی سرد، چای بسیار داغ و هر غذایی که موجب تحریک حنجره گردد برای حنجره مضر بوده و موجب بیماری حنجره یا گرفتگی صدا می­ شوند؛ در بعضی از کلاس­ های آموزشی یا جزوات آموزش مداحی بعد از ذکر این مطلب عنوان می­ شود که البته بعضی از افراد مستثنی هستند و این نوع خوراکی­ ها برایشان مضر نیست و استفاده از آنها موجب گرفتگی صدایشان نمی­ شود، ضمن عرض احترام به این اساتید باید عرض کنیم که این ایده کاملاً اشتباه و نادرست است؛ زیرا استثناء در جایی معنا پیدا می ­کند که درصد کمی از افراد مثلا ۱ تا ۵ درصد مشمول آن قانون نشوند اما درجائی که بخش قابل توجهی از افراد مثلاً ۳۰ تا ۵۰ درصد افراد مشمول قانون ذکر شده نشوند دیگر نمی ­توان گفت که این افراد مستثنی هستند بلکه حالات این افراد خود قاعده، یا قانونی را وضع می­ کنند که در این مورد خاص به آن اخلاق صوتی گویند. در واقع واکنش بدن انسان ( اعضاء دستگاه تکلم) به این خوراکی ­ها بخشی از اخلاق صوتی محسوب می­ شود؛ در جلسه بعد بطور کامل و مفصل به بحث اخلاق صوتی و مزاج های چهارگانه در طب سنتی خواهیم پرداخت.