بصیرت مداحی

حضرت آیت الله امام خامنه ای در دیدار مداحان سراسر کشور با ایشان در ساروز ولادت حضرت زهرا سلام الله علیها در سال ۱۴۰۱ مداحی را یک هنر ترکیبی خوانند که لازم است مداحان تمامی این هنرها دقت لازم را داشته باشند تا مداحی مناسب ارائه دهند؛ ایشان افزوند: مدّاحی، امروز، یک هنر ترکیبی است. «هنر است» یعنی زیبایی است؛ هم زیبایی است، هم زیباسازی است. شما چند هنر را با هم جمع کرده‌اید که مجموع اینها میشود مدّاحی؛ ۱ـ  صدای خوش ۲ ـ شعر خوب، از لحاظ شعری ۳ ـ آهنگ خوبِ البتّه هر کدام از اینها یک خصوصیّاتی، شرایطی، حدودی دارد که بعضی از آنها را عرض می‌کنم. ۴ ـ  مضمون خوب، محتوای خوب؛ چون شعر خوب یک مسئله است، محتوای خوب یک مسئلۀ دیگر است. ممکن است یک شعری خیلی خوب باشد، امّا محتوای آن‌چنان برجسته‌ای نداشته باشد یا محتوای درستی نداشته باشد؛ یعنی در محتوا اشکال باشد. ما در شعرهای بسیار خوبمان از این‌جور شعرها داریم که شعر خوب است، امّا محتوا بی‌اشکال نیست؛ من یک شعری را از صائب یادداشت کرده بودم که بخوانم؛ می‌گوید:

نسازد لن‌ترانی چون کلیم از طور مأیوسم             نمک‌پروردۀ عشقم زبانِ ناز می‌دانم

وقتی که به حضرت موسیٰ فرمودند «لَن تَرانی»، «۱» خب دیگر رها کرد؛ این ( صائب ) می‌گوید من مأیوس نمی‌شوم. قشنگ بود، ولی غلط بود؛ یعنی خدای متعال، ذات اقدس الهی (جلّ جلاله)، ناز کرده گفته «لَن تَرانی»! نه، «لَن تَرانی»، «لَن تَرانی» است دیگر؛ در کلام خدا مبالغه وجود ندارد. خب شعر به این قشنگی است، امّا مضمون، مضمون نادرست. پس ما اینجا دو چیز داریم: یک شعر خوب، یک مضمون خوب و محتوای خوب که همۀ اینها را شما باید در نظر بگیرید.
خب این شد یک هنر مرکّب؛ کار شما یک هنر مرکّب است، هنر هم که زیبایی است. این را ما از متون دینی‌مان داریم؛ متون دینی ما یعنی قرآن، نهج‌البلاغه، صحیفۀ سجّادیّه و بسیاری از دعاها. دربارۀ قرآن فرمود «ظاهِرُهُ اَنیق»؛ «اَنیق» به معنای زیبا نیست، به معنای زیبای شگفت‌آور است. ظاهِرُهُ اَنیق؛ قرآن این‌جوری است، از لحاظ زیبایی و هنر نظیر ندارد. تقریباً بهترین اشعار عرب، شیرین‌ترین، زیباترین و فصیح‌ترین شعر عرب مال دوره‌ی جاهلی و مخضرمین «۲» است؛ اینها در زمان نزول قرآن بودند، زنده بودند، [امّا] هیچ‌ کدام نتوانستند یک ذرّه‌ ایراد بگیرند یا بگویند ما هم می‌توانیم مثل این را بگوییم. قرآن چند بار گفته «فَأتوا بِسورَةٍ مِن مِثلِه»؛ «۳» یک آیه‌اش را هم نتوانستند بیاورند. نهج‌البلاغه در نهایتِ فخامت و استحکام و زیبایی است؛ صحیفۀ سجّادیّه همین‌طور؛ دعای ابوحمزه‌ی ثمالی، دعای روز عرفه‌ی امام حسین و دعاهای گوناگون، در نهایتِ زیبایی است؛ این هنر شما دنبالۀ آن هنر است. جامع بودن این هنر به این است که همۀ بخش‌هایش زیبا باشد؛ فقط زیبایی ظاهری کافی نیست، محتوا هم بایستی زیبا باشد، همچنان که فرمود «ظاهِرُهُ اَنیقٌ وَ باطِنُهُ عَمیق»؛«۴»  باطن قرآن عمیق و پُر از محتوا است. حالا ما از خودمان، از شماها، توقّع نداریم که یک چنین جرئتی به خودمان بدهیم، مثلاً فرض کنید بگوییم ما هم می‌توانیم؛ نه، این شیوۀ کار است؛ یعنی ظاهر، زیبا و باطن، پُرمحتوا و محکم

پس بنابراین، محتوا باید خوب باشد، کالبد شعر هم باید خوب باشد. قواره‌ی شعر، کالبد شعر، ظاهر شعر باید خوب باشد؛ این، سطح فکر مخاطب را بالا می‌برد. اگر بهترین مضامین را شما در یک شعرِ سست بریزید و ارائه کنید، تأثیرش خیلی کاهش پیدا می‌کند. ذهن مخاطب را عادت بدهید به اینکه با ادبیّات فاخر اُنس پیدا کند؛ این به رشد فکری جامعه کمک می‌کند. من چند سال قبل از این، در همین جلسه اشاره کردم به بعضی از غزلهای صائب که غزل های عشقی نیست، غزلهای حکمتی است، پُر از حکمت است، شعر هم در نهایت استحکام و زیبایی است؛ [خوب است] اینها را آدم پیدا کند بخواند. الحمدلله حالا بعضی از شعرا شعرهای خیلی خوبی می‌گویند در این زمینه..

۱ ـ سورۀ اعراف، بخشی از آیه‌ی ۱۴۳؛ «... هرگز مرا نخواهى دید. ...»

۲ ـ کسانی که اسلام و جاهلیّت را درک کرده بودند امّا با پیامبر ملاقات نکردند.

۳ ـ از جمله سورۀ بقره‌، بخشی از آیه‌ی ۲۳؛ «... پس سوره‌اى مانند آن بیاورید. ...»

۴ ـ نهج‌البلاغه، خطبۀ ۱۸