کتاب

جایگاه و موضوع كتاب المزار:

این كتاب از تالیفات شيخ مفيد، ابو عبد الله محمد بن محمد بن نعمان عكبرى بغدادى (۳۳۶- ۴۱۳). است و نام‏ه اى ديگر كتاب عبارتند از «المزار الصغير» و «مناسك المزار». مؤلف كتاب از چهره‏ هاى برجسته فقهاى شيعه در نيمه دوم قرن چهارم هجرى است. که در این کتاب « المزار» مجموعه رواياتى دربارۀ زيارت پيامبر و ائمه عليهم السلام را جمع ‏آورى نموده است.

اين كتاب از معتبرترين منابع كتاب‏هاى زيارتى و دعا به شمار مى ‏آيد. و علما و دانشمندان بزرگ شيعه همچون:

۱ - شيخ الطائفه، ابو جعفر محمد بن حسن طوسى، يكى از برجسته ‏ترين شاگردان شيخ مفيد كه در كتاب «تهذيب الأحكام» بخش‏ هاى گسترده ‏اى از اين كتاب را نقل كرده است.

۲ - سيد غياث الدين عبد الكريم بن طاووس در كتاب ارزشمند خود «فرحة الغري»

۳ - شيخ تقى الدين ابراهيم بن على بن حسن عاملى كفعمى در كتاب‏ هاى «البلد الأمين» و «المصباح» بر آن اعتماد و استناد نموده ‏اند.

با توجه به اين كه قبل از «كتاب المزار» كتاب معتبر ديگرى مستقلا درباره شيوۀ زيارت ائمه عليهم السلام نگاشته نشده اين كتاب بسيار قابل توجه و ارزشمند مى ‏باشد.

انگيزه  شیخ مفید از نگارش کتاب و شیوۀ نگارش آن:

شيخ مفيد در آغاز كتاب انگيزه خود از نگارش اين كتاب را اين گونه بيان مى‏ فرمايد: «با توجه به اينكه كتابى مستقل در زيارت ائمه عليهم السلام از علماى اصحاب نگاشته نشده است تصميم بر نگارش كتابى در شيوه زيارت دو امام بزرگوار حضرت على و امام حسين عليهما السلام گرفتم». البته شيخ مفيد در بخش دوم كتاب زيارت پيامبر و ديگر ائمه عليهم السلام را نيز به آن اضافه كرده است.

شيخ مفيد «كتاب المزار» را به سبك كتاب‏هاى روايى به نگارش درآورده است، يعنى قبل از هر روايت، سند آن را آورده و سپس از امام معصوم عليه السلام روايت را نقل مى ‏كند.

اين كتاب شامل موضوعاتى است از جمله: ۱ - زيارت امير المؤمنين عليه السلام‏ ۲ - وجوب زيارت امام حسين عليه السلام‏ ۳ - ثواب زيارت اربعين‏ ۴ - ثواب نماز در مسجد كوفه‏ ۵ - زيارت على بن الحسين عليه السلام‏ ۶ - زيارت ابا الفضل العباس عليه السلام‏ ۷ - فضيلت تربت كربلا ۸ - زيارت حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم‏ ۹ - زيارت ائمه بقيع‏ ۱۰- زيارت جامعه‏ و زيارات و ادعيه فراوان ديگر می باشد

ترجمه و نسخه‏ هاى خطى کتاب المزار:‏

 كتاب المزار در زمان نادرشاه افشار به فارسى ترجمه شده كه نسخه ‏اى از آن را نادرشاه در سال ۱۱۴۵ هجرى وقف آستان قدس رضوى نموده است. همچنین نسخه‏ هاى خطى‏ کتاب عبارتند از:

۱- نسخه‏اى در كتابخانه آستان قدس رضوى در مشهد مقدس كه تاريخ نگارش آن ۹۵۷ هجرى است. اين نسخه را دختر ميرزا رضا خان بن محمد حسن نائينى وقف نموده است.

۲- نسخه ‏اى در كتابخانه مسجد جامع گوهرشاد موجود است.

جایگاه، شخصیت و زندگانی شيخ مفيد:

شيخ مفيد، محمد بن محمد بن نعمان، در سال ۳۳۶ هجرى در حوالى بغداد ديده به جهان گشود. شيخ مفيد از چهره ‏هاى بسيار درخشان شيعه در جهان اسلام مى باشد.او هم متكلم است و هم فقيه. ابن نديم در فن دوم از مقاله پنجم «الفهرست‏» كه در باره متكلمان شيعه بحث مى ‏كند، از او به عنوان «ابن المعلم» ياد كرده و او را ستايش مى ‏نمايد. كتاب معروف او در فقه نيز «المقنعة» است.

ابوي على جعفرى كه داماد مفيد بوده است، مى ‏گويد: «مفيد شبها مختصرى مى‏ خوابيد و بقيه شب را به نماز يا مطالعه يا تدريس يا تلاوت قرآن مجيد مى‏ گذرانيد.»

شيخ مفيد از شاگردان ابن ابى عقيل است. وى در حومه بغداد ديده به جهان گشود و دانش‏ هاى ابتدايى را در خانواده و زادگاه خويش به پايان برد. او در يك خانواده پرسابقه و اصيل در تشيع و از سلاله نيكان و پاكان به دنيا آمد. سراسر وجود خاندان او مالامال از عشق به اهل بيت رسالت‏ عليهم السلام بود.  وى راهى بغداد گرديد و در آنجا از محضر اساتيد و دانشمندان كسب علم و دانش نمود تا در علم كلام، فقه و اصول سرآمد دانشمندان گرديد.

نظر علما و بزرگان دین در مورد شيخ مفيد : شيخ مفيد از ديدگاه دانشمندان شيعه و سنى داراى جايگاهى رفيع است كه به كلماتى از بزرگان اشاره مى ‏كنيم:

۱ - نجاشى، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شيخ مفيد در باره او مى‏ گويد: «محمد بن محمد بن نعمان بن عبد السلام بن جابر بن نعمان بن سعيد بن جبير، شيخ و استاد ما است - كه رضوان خدا بر او باد - فضل او در فقه و حديث و ثقه بودن او مشهورتر از آن است كه توصيف شود. او تاليفات متعددى دارد.»

۲ - شيخ طوسى، شاگرد ارزنده مكتب او، در باره استاد در «فهرست‏» مى‏ ‏نويسد: «محمد بن محمد‏ بن‏ نعمان، معروف به ابن المعلم، از متكلمان اماميه است. در عصر خويش رياست و مرجعيت شيعه به او منتهى گرديد. در فقه و كلام بر هر كس ديگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهنى دقيق داشت و در پاسخ به سؤالات، حاضرجواب بود او بيش از ۲۰۰ جلد كتاب كوچك و بزرگ دارد.»

۳ - ابن حجر عسقلانى نيز درباره او مى‏‏ گويد: «او بسيار عابد و زاهد و اهل خشوع و تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت. جماعت بسيارى از محضر او بهره بردند. او بر تمام شيعيان حق دارد. پدرش در «واسط» زندگى مى‏ كرد و به آموزگارى مى‏ ‏پرداخت و در «عكبرى» كشته شد. گفته مى‏ ‏شود كه عضد الدوله به ملاقات او مى‏ شتافت و هنگام مريضى به عيادت او مى‏ ‏رفت.»

۴ - عماد حنبلى، يكى ديگر از دانشمندان اهل سنت درباره او مى‏ ‏گويد: «او بزرگى از بزرگان اماميه و رئيس بخش فقه و كلام و مباحثه مى ‏باشد. او با پيروان هر عقيده به مباحثه و مناظره مى‏ ‏پرداخت. موقعيت شايان توجهى در تشكيلات دولت آل بويه داشت. او صدقه فراوان مى ‏داد. بسيار اهل خشوع و تهجد و اهل نماز و روزه و خوش ‏لباس بود.

شیخ مفید نزديك ۷۶ سال عمر كرد و بيش از ۲۰۰ جلد تاليف دارد. تشييع جنازه او شهرت دارد. در تشييع او بيش از ۸۰ هزار نفر از شيعيان شركت جستند و درگذشت او در ماه رمضان بود. رحمت خدا بر او باد...».

اساتيد شیخ مفید : از جمله اساتيد او می‏ توان به : ۱- ابن قولويه قمى‏ ۲ - شيخ صدوق‏ ۳ - ابن وليد قمى ۴ - ابو غالب زرارى ۵ - ابن جنيد اسكافى ۶ - ابو على صولى بصرى ۷ - ابو عبد الله صفوانى‏، اشاره نمود.

شاگردان شیخ مفید:‏ از جمله شاگردان او می‏ توان به : ۱- سيد مرتضى علم الهدى ۲ - سيد رضى‏ ۳ - شيخ طوسى‏ ۴ - نجاشى ۵ - ابوالفتح كراجكى‏ ۶ - ابو يعلى جعفر بن سالار؛ اشاره نمود

تاليفات‏ شیخ مفید : بنا بر نقل شيخ طوسى، شاگرد برجسته شيخ مفيد، وى بالغ بر ۲۰۰ عنوان كتاب تأليف نموده است، از آن جمله کتب :۱ – المقنعة ۲ - الفرائض الشرعية  ۳ - أحكام النساء ۴ - الكلام في دلائل القرآن ۵ - وجوه إعجاز القرآن ۶ - النصرة في فضل القرآن ۷ - أوائل المقالات‏ ۸ - نقض فضيلة المعتزلة  ۹ - الإفصاح‏  ۱۰ - الإيضاح‏ ؛ اشاره کرد.

وفات‏ شیخ مفید : شيخ مفيد در ماه رمضان سال ۴۱۳ هجرى، پس از ۷۵ سال تلاش و خدمت ارزنده و تألیف بيش از ۲۰۰ جلد کتاب  در شهر بغداد درگذشت و مورد تجليل فراوان مردم و قدردانى علما و فضلا قرار گرفت.

شيخ طوسى، كه خود در تشييع جنازه او حضور داشته است، مى‏ گويد: روز وفات او از كثرت دوست و دشمن براى اداى نماز و گريستن بر او، همانند و نظير نداشته است. هشتاد هزار تن از شيعيان او را تشييع كردند و سيد مرتضى علم الهدى بر او نماز گزارد و در حرم مطهر امام جواد عليه السلام، پايين پاى آن حضرت، نزديك قبر استادش ابن قولويه، مدفون گرديد.

منبع : مجموعه سیرۀ معصومین