کتاب

موضوع خصائص الأئمة عليهم السلام‏ و شیوۀ نگارش آن: كتاب حاضر تأليف سيد رضى، ابو الحسن محمد بن حسين بن موسى موسوى بغدادى است (۳۵۹ - ۴۰۶ هجرى). که در زندگانى و سخنان امير مؤمنان على علیه‌السلام نگاشته شده است

سيد رضى در اين كتاب رواياتى را كه درباره حضرت على علیه‌السلام است جمع آورى نموده و با اشاره به معجزات و سخنان آن حضرت تاريخ كامل و گويايى را از زندگانى آن حضرت ارائه نموده است.

كتاب «خصائص الأئمة علیهم السلام» براى تحقيق در زندگى حضرت على علیه‌السلام كتابى ارزشمند و قابل توجه است. اين كتاب از زمان نگارش مورد توجه و علاقه شديد علماى اسلام قرار گرفت و در بسيارى از كتاب‏هاى معتبر به آن اشاره شده و يا به مطالب آن استناد شده است. خصایص الأئمه  از اولين كتاب ‏هاى معتبرى است كه به وسيله فقهاى بزرگ شيعه درباره زندگانى حضرت امير علیه‌السلام نگاشته شده است.

نگارش اين كتاب موجب گشت تا سيد رضى تصميم به جمع آورى كتاب «نهج البلاغه» بگيرد و همين هم سبب ناتمام ماندن كتاب حاضر شد، زيرا همان گونه كه از نام كتاب روشن است سيد رضى تصميم داشت در اين كتاب زندگانى تمام ائمه علیهم السلام را بياورد اما به امام اول علیه‌السلام اكتفا نمود.

انگيزه نگارش‏ خصائص الأئمة علیهم السلام: سيد رضى انگيزه خود از نگارش اين كتاب را اين گونه بيان مى‏ فرمايد: « شما از من درخواست كرده بوديد تا كتابى درباره زندگانى ائمه علیهم السلام بنويسم ولى حوادث روزگار مانع از آن مى‏ شد تا آنكه در شب عرفه سال ۳۸۳ هجرى براى زيارت امام موسى كاظم و امام جواد علیهم السلام عازم كاظمين شدم.در راه به يكى از رؤساى حكومتى برخورد كردم.او از من سؤال كرد كجا مى ‏روى؟ من هم پاسخ دادم.او با تمسخر گفت:از كى تا حالا سادات موسوى شيعه دوازده امامى شده ‏اند؟ من پاسخ او را آن گونه كه لايق بود دادم و پس از اين واقعه غيرتم برافروخته گشت و تصميم به نگارش اين كتاب گرفتم تا مذهبم را بر همگان اعلام نمايم و امامان معصوم و بر حق را به ديگران معرفى كنم و دشمنان را نااميد سازم و از خداوند در انجام اين مهم يارى مى‏ جويم».

زمان  نگارش‏ خصائص الأئمة علیهم السلام: كتاب «خصائص الأئمة علیهم السلام» در دوران ضعف حكومت بنى عباس نگاشته شده.در آن دوران شيعيان به راحتى عقايد خود را مطرح مى‏كردند. در شهر بغداد شخصيت‏ هاى بزرگى چون شيخ مفيد، سيد رضى، سيد مرتضى و شيخ طوسى پا به عرصه وجود گذاشتند و پشتوانه علمى بزرگى براى شيعه و طرفداران اهل بيت علیهم السلام شدند. و سيد رضى با استفاده از شرايط آن دوران كتاب حاضر را به نگارش درآورد تا امامان بزرگوار شيعه را به همگان معرفى نمايد.

عناوين‏ خصائص الأئمة علیهم السلام: كتاب «خصائص الأئمة علیهم السلام» شامل موضوعات فراوانى درباره زندگانى امير مؤمنان على عليه السلام است از جمله: ۱- خصائص امير مؤمنان على علیه‌السلام . ۲ - معجزات آن حضرت. ۳- علم آن حضرت به تنزيل قرآن. ۴ - جنگ با خوارج نهروان. ۵- سخنرانى پيامبر اسلام درباره حضرت على صلوات الله عليهما و آلهما. ۶- سخن عمر درباره آن حضرت.  ۷ - سؤالاتى كه از آن حضرت شده است. ۸- وصيت آن حضرت به كميل. ۹- كلام آن حضرت درباره دنيا و...

در پايان كتاب نيز چهار فهرست آمده: ۱- فهرست آيات قرآنى‏  ۲- فهرست مصادر تحقيق‏  ۳- فهرست أعلام‏  ۴- فهرست موضوعات‏

جایگاه ؛ شخصیت و زندگانی سيد رضى‏

ابو الحسن، محمد بن حسين بن موسى موسوى بغدادى، معروف به سيد رضى در سال ۳۵۹ هجرى در شهر بغداد به دنيا آمد. او از خانواده‏اى شريف و اصيل و از نسل ائمه معصومين علیهم السلام است. نسب او از طرف پدر به امام موسى كاظم علیه‌السلام و از طرف مادر به امام زين العابدين علیه‌السلام مى‏ رسد. پدرش ابو احمد حسين، ملقب به طاهر و ذوالمنقبتين است كه از شخصيت‏ هاى برجسته و مورد توجه حكومت بوده. او بزرگ سادات و مسئول رسيدگى به شكايات مردم و امير حج بود. مادرش فاطمه دختر ابو محمد، حسين بن احمد بن محمد ناصر كبير، زنى دانشمند و با تقوا بود و شيخ مفيد كتاب «أحكام النساء» را به درخواست ايشان به نگارش درآوردند.

شروع به تحصيل‏ سيد رضى‏ : شبى شيخ مفيد فاطمه زهرا سلام الله عليها را در خواب ديد كه دست امام حسن و امام حسين علیهم السلام را در حالى كه دو كودك خردسال هستند گرفته و نزد او آورد و فرمود: «اى شيخ به اين دو كودك من علم فقه بياموز».

شيخ مفيد پس از بيدار شدن، از اين خواب خود شگفت زده شد. صبح همان روز مادر سيد رضى و سيد مرتضى دست دو كودك خود را گرفته و نزد او آورده و گفت: «اى شيخ به اين دو كودك من علم فقه بياموز». شيخ مفيد از اين حادثه منقلب و گريان گشت و خواب خود را براى آنان تعريف كرده و مسئوليت تربيت و تعليم اين دو سيد بزرگوار را عهده ‏دار گرديد.

شخصيت‏ و مقام حكومتى‏  سيد رضى‏:  سيد رضى شخصيتى انديشمند و داراى قدرت هوش و دركى بالا بود. او مدرسه‏اى در شهر بغداد تأسيس كرد و به تربيت شاگردانى در علوم اسلامى پرداخت. كتابخانه بزرگى نيز براى استفاده شاگردان خود در آن مدرسه برپا نمود. در سال ۳۸۸ هجرى بهاء الدولة او را به جانشينى خود برگزيده و لباس‏هاى فاخرى به او هديه داده و او را به مقام رياست سادات و مسئول رسيدگى به شكايات مردم و امارت حج منصوب نمود. در سال ۳۹۷ هجرى نيز از طرف بهاء الملك همين مقام به او داده شد.

در سال ۳۸۸ هجرى از طرف بهاء الدولة ملقب به «شريف جليل» و در سال ۳۹۸ ملقب به «ذو المنقبتين» گرديد و در همان سال از طرف بهاء الدولة ملقب به «رضى ذو الحَسَبين» گشت. در سال ۴۰۱ هجرى نيز از طرف قوام الدين ملقب به «شريف أجلّ» شد.

اساتيد ‏  سيد رضى‏:  از اساتيد سيد رضى مى‏توان به اين شخصيت‏ها اشاره كرد:

۱- شيخ مفيد، محمد بن محمد بن نعمان‏

۲- ابو بكر، محمد بن موسى خوارزمى‏

۳- ابو الحسن، على بن عيسى ربعى‏

۴- ابو الفتح، عثمان بن جنى موصلى‏

۵- ابو سعيد، حسن بن عبد الله سيرافى‏

تأليفات‏ ‏  سيد رضى‏:  سيد رضى داراى تأليفات ارزشمند است مانند:

۱- نهج البلاغة، كه جمع آورى و تدوين آن بوسيله ايشان صورت گرفته است‏

۲- خصائص الأئمة عليهم السلام‏

۳- تلخيص البيان عن مجاز القرآن‏

۴- المجازات النبوية

۵- حقايق التأويل في متشابه التنزيل‏

وفات‏ ‏  سيد رضى‏: سرانجام پس از عمرى خدمت به جهان اسلام و تشيع، سيد رضى در سن ۴۷ سالگى و در سال ۴۰۶ هجرى در شهر بغداد ديده از اين جهان فرو بست و در كاظمين، در كنار قبر امام موسى كاظم و امام جواد علیهم السلام دفن شد.