روایت تاریخی

[1]. تاریخ الامم والملوک ۵/۴۵۱؛ الارشاد ۲/۱۶۵؛ إعْلام الوَری ۲۴۸؛ بحارالأنوار۴۵/۵۳ ؛ منتهی الآمال۴۶۵؛ نفس المهموم ۳۱۶؛ مقتل امام حسین ۱۸۵؛ مهیج الأحزان ۵۲۷ ؛ مقتل جامع ۱/۸۶۴ .

[2]. مَقْتَل خوارزمی ۲/۳۹؛ جلاءالعیون ۵۷۶؛ نفس المهموم ۳۱۲؛ مقتل مقرّم ۲۵۴؛ ناسخ التّواریخ ۴۹۹؛ وقایع الأیام ۴۶۹.

[3]. اللهوف۱۰۵؛ مُثیرُالأحْزان ۲۶۳؛ تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ ۲/۳۱۹؛ بحارالأنوار۴۵/۵۲؛ جلاءالعیون ۵۷۷؛ نفس المهموم۳۱۳؛ قمقام ۴۵۹؛ مقتل امام حسین ۱۸۵؛  ناسخ التّواریخ ۵۰۰ ؛ وقایع الأیام ۴۷۷.

[4].أمالی صدوق ۳۱/۱۶۴؛ مَناقِبِ آلِ ابیطالب۴/۱۱۰؛ رَوْضَةُ الْواعِظین ۱۸۹؛ تاجُ الْمَوالِید ۳۱؛ تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ ۲/۳۲۰؛ بحارالأنوار۴۵/۵۲ ؛ جلاءالعیون ۵۷۷ ؛ منتهی الآمال ۴۶۳؛ نفس المهموم ۳۱۳؛ مقتل امام حسین۱۹۲؛ مقتل مقرّم ۲۶۳؛ ناسخ التّواریخ ۵۰۰ ؛ وقایع الأیام ۴۷۷؛ مهیج الأحزان ۵۲۲ ؛ دمعة الساکبه ۴۴۳. توضیحات: در بعضی از کتب همچون کامل بهائی (۶۲۹) رقم ۳۶۰ زخم هم عنوان کرده‌اند.

[5]. تاریخ الامم والملوک۵/۴۵۳؛ اَنْسابُ الاَشْراف۳/۴۰۸؛ شَرْحُ الأخْبار۳/۱۶۴؛ الکامل فی‌التّاریخ۱۱/۱۹۰؛ تَذْکِرَةُ الْخَواص ۳۳۹؛ مناقب آل ابیطالب ۴/۱۱۱؛ مَقْتَل خوارزمی ۲/۴۲؛ مُرُوجُ الذَّهَب ۳/۶۲؛ البِِدایَة والنَّهایة ۸/۱۸۸؛ تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ ۲/۳۲۰؛  بحارالأنوار۴۵/۵۲ ؛ نفس المهموم۳۱۳؛ جلاءالعیون ۵۷۷ ؛ مهیج الأحزان ۵۲۳؛ مقتل امام حسین۱۹۳.

[6]. مناقب آل ابیطالب۴/۱۱۱؛ تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ ۲/۳۲۰؛ بحارالأنوار۴۵/۵۲؛ جلاءالعیون۵۷۷؛ نفس المهموم ۳۱۳؛ مقتل مقرّم ۲۶۳؛ مقتل امام حسین۱۹۲؛ ناسخ التّواریخ۵۰۰؛ مهیج الأحزان ۵۲۲. (بهتر آن است برای این گزارش سند معتبر دیگری هم بیابید ).

[7]. البته در بعضی از کتب نقل های دیگری همچون ۳۶۰، ۱۱۰، ۷۰ و ۶۳ زخم هم ذکر شده است که ما به جهت اختصار به آن نمی پردازیم. برای کسب اطلاعات بیشتر به صفحات ۴۸۹ تا ۴۹۱ جلد دوم مقتل جامع مراجعه فرمائید.

[8]. در بعضی از کتب امروزی به نقل از مقتل منسوب به ابی مخنف آمده است: امام در این لحظه تک تک اصحاب و شهدا را با نام صدا زدند و .... ولیکن با توجّه به ایرادات فراوانی که بسیاری از بزرگان به این کتاب وارد دانسته و آن را متعلق به ابی مخنف نمی‌دانند و از طرفی با توجّه به اینکه این موضوع در هیچ یک از کتب قدیمی و مرجع که روایت های ابی مخنف را نقل کرده اند نیست، این موضوع نیز از تحریفات عاشوراست؛ از این‌رو ما نیز به تبعیت از بزرگانی همچون  شیخ مفید، سیّد بن طاوس، علاّمه مجلسی، مرحوم طبرسی، شیخ عباس قمی و ... از ذکر این موضوع صرف نظر کردیم.

[9]. پرتاب خون‌ها به آسمان در لهوف، قمقام، مُثیرُالاَحزان و مهیج الأحزان  نیامده است. ضمناً در بحارالأنوار،  نفس المهموم و بعضی کتب جملات دیگری را هم در ادامه برای امام بیان کرده‌اند که ما آن را در هنگام اصابت تیر به گلوی امام و در آخرین لحظات آورده‌ایم.

[10]. اللهوف ۱۰۵؛ مُثیرُالأحْزان ۲۶۴؛ مقتل خوارزمی۲/۳۹؛ تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ ۲/۳۲۰؛ بحارالأنوار۴۵/۵۳؛ جلاءالعیون ۵۷۷؛ منتهی الآمال ۴۶۴؛ قمقام ۴۶۰؛ نفس المهموم ۳۱۴؛ مقتل مقرّم ۲۵۹؛ ناسخ التّواریخ ۵۰۱؛ وقایع الأیام ۴۷۹؛ مهیج الأحزان ۵۲۳؛ مقتل امام حسین ۱۸۵؛ دمعة الساکبه ۴۴۳؛ مقتل جامع ۱/۸۶۹ .

[11] . در مقاتل الطالبیین آمده امام فرمودند: یَابْنَ اَخی اِحْتَسِبْ فِیما اَصَابَکَ الثَّوابَ فَانَّ الله مُلْحِقُکَ بِآبائِک الصَّالِحین.

[12]. در الکامل فی‌التّاریخ، نفس المهموم و مقتل امام حسین این دعا با اندکی تفاوت آمده. در منتهی الآمال آمده: اَللّهُمَّ اَمْسِکْ عَنْهُم قَطَر السَّماء وَ امْنِعْهُم بَرَکاتِ الاَرْض اَلخ. و در قمقام هر دو دعا ذکر شده است. همچنین در لهوف، مقاتل الطالبیین، ناسخ التّواریخ، جلاءالعیون، بحارالأنوار، مُثیرُالاَحزان، وقایع الأیام و مهیج الأحزان نیز هیچ دعائی ذکر نشده است.

[13]. تاریخ الامم والملوک ۵/۴۶۸؛ مقاتل الطالبیین ۱۱۶؛ الکامل فی‌التّاریخ ۱۱/۱۸۸؛ الارشاد ۲/۱۶۵؛ اللهوف ۱۰۷؛ قمقام ۴۵۴؛ مُثیرُالأحْزان ۲۶۵؛ إعْلام الوَری ۳۴۹؛ جلاءالعیون ۵۷۸ ؛ بحارالأنوار۴۵/۵۴ ؛ منتهی الآمال ۴۶۵؛ مقتل امام حسین ۱۸۶؛       نفس المهموم ۳۱۶؛ مقتل مقرّم ۲۶۱؛ ناسخ التّواریخ ۴۷۱؛ وقایع الأیام ۴۸۰؛ مهیج الأحزان ۵۲۸؛ دمعة الساکبه ۴۵۳؛ مقتل جامع۱/۸۶۴ . توضیحات: این گزارش در الکامل فی‌التّاریخ، جلاءالعیون و مقاتل الطالبیین کمی مختصرتر آمده است.