روایت تاریخی

زهد و پارسایی آن حضرت و شباهتش به رسول خدا :

مرحوم شیخ صدوق در کتاب امالی به سند خود از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده که آن حضرت فرمود: حسن بن علی علیه‌السلام عابدترین مردم زمان خود و زاهدترین آنها و برترین آنها بود، و چنان بود که وقتی حج به جای می‌آورد، پیاده به حج می‌رفت و گاهی نیز پای برهنه راه می‌رفت.

و چنان بود که وقتی یاد مرگ می‌کرد می‌گریست، و چون یاد قبر می‌کرد می‌گریست، و چون از قیامت و بعث و نشور یاد می‌کرد می‌گریست، و چون متذکر عبور و گذشت از صراط-در قیامت-می‌شد می‌گریست. و هر گاه به یاد توقف در پیشگاه خدای تعالی در محشر می‌افتاد، فریادی می‌زد و روی زمین می‌افتاد... و چون به نماز می‌ایستاد بندهای بدنش می‌لرزید، و چون نام بهشت و جهنم نزد او برده می‌شد مضطرب و نگران می‌شد و از خدای تعالی رسیدن به بهشت و دوری از جهنم را درخواست می‌کرد...و هر گاه در وقت خواندن قرآن به جمله «یا ایها الذین آمنوا» می‌رسید می‌گفت: «لبیک اللهم لبیک »...

در كتاب امالى شيخ طوسى روايت می‌كند كه امام حسين علیه‌السلام در آن مرضى كه امام حسن از دنيا رفت نزد امام حسن علیه‌السلام آمد و به آن حضرت فرمود: حال خود را چگونه می‌بينى؟ فرمود: خود را در اولين روز آخرت و آخرين روز دنيا می‌بينم. بدان كه من بر اجل خود سبقت نخواهم گرفت. بر پدر و جدم وارد می‌شوم در حالى كه فراق تو و برادران تو و محبين را دوست ندارم. آنگاه فرمود استغفر اللَّه و اتوب اليه از اين سخنى كه گفتم. بلكه محبت ملاقات رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، پدرم على بن ابى طالبعليه السّلام ، مادرم زهراء، حمزه و جعفر علیه‌السلام را دارم. خدا جبران هر هلاك شده را می‌كند و به هر مصيبتى تعزيت می‌گويد و هر فوت‏ شده‏ اى را درك می‌نمايد.

الف: پیشگویی های الهی : علامه مجلسی می‌نویسد در تأليفات بعضى از اصحاب از ام سلمه روايت می‌كند كه گفت: يك روز پيغمبر معظم اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نزد من آمد، امام حسن علیه‌السلام و امام حسين علیه‌السلام هم بدنبال آن حضرت آمدند و در دو طرف پيامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نشستند. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم امام حسن را روى زانوى راست و امام حسين علیه‌السلام را روى زانوى چپ خويش نشانيد. آنگاه جبرئيل نازل شد و گفت: يا رسول اللَّه! آيا حسنين را دوست دارى؟ فرمود: چگونه ايشان را دوست نداشته باشم در صورتى كه آنان دو نوگل دنيوى و نور دو چشم من می‌باشند.
جبرئيل گفت: يا نبى اللَّه! مشيت خدا بر مظلوم بودن ايشان قرار گرفته، تو بايد صبر كنى. فرمود: چه مظلوميتى؟ گفت: تقديرات امام حسن علیه‌السلام

معاويه براى پيروز شدن بر آن حضرت علیه‌السلام بسوى عراق رهسپار شد، و چون به پل شهر منبج (كه در ده فرسنگى حلب می‌باشد) رسيد، امام حسن علیه‌السلام نيز از اين سو جنبش كرد، و حجر بن عدى (يكى از شيعيان بزرگوار و ياران با وفاى پدرش) را بسوى فرمانداران خود (در شهرها) گسيل داشت كه ايشان را دستور كوچ دهد، و مردم را به جهاد (با دشمن) برانگيزد، پس مردمان در آغاز كندى و اهمال كردند سپس (با سختى) گردن نهاده براه افتادند، و اينان (كه با آن حضرت بودند) گروه هاى گوناگونى از مردم بودند، برخى شيعيان خود و پدرش بودند، و برخى از خوارج بودند كه اينان هدفشان تنها جنگ با معاويه بود (اگر چه علاقه نيز به امام علیه‌السلام نداشتند ولى) از هر راهى ميسر

در سالروز ولادت امام مجتبی اختلافی در کتب تاریخی وجود ندارد و همه متفقا ولادت آن حضرت را در شب سه‏ شنبه نيمه ماه مبارك رمضان ذکر کرده‌اند. ( شیخ مفید الارشاد ج ۲ ص ۱،  طبرسی اعلام الوری ص ۲۹۸، فتال نیشابوری، روضة الواعظین  ج۱ ص ۱۵۳، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۴ ص ۲۸، محدث اربلی کَشف الغُمّه ج ۲ ص ۷۹، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۴۴ص ۱۳۵، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۳۷۹، شیخ عباس قمی منتهی الآمال ص ۵۲۳) اما در مورد سال ولادت اختلاف بوده عده‌ای سال سوّم هجرت و بعضى سال دوّم را نقل کرده‌اند؛ اسم شريف آن حضرت حسن بود، و در تورات اسم آن حضرت شبّر است زيراكه شبّر در لغت عرب حسن است، و نام پسر بزرگ هارون نيز شبّر بود؛ كنيت آن حضرت، ابو محمّد است، بعضى أبو القاسم نيز گفته‌اند؛ القاب آن حضرت: سيّد و سبط و امين و حجّت و برّ و نقى و امير و زكى و مجتبى و زاهد وارد شده است.

در خصوص شهادت امام مجتبی علیه‌السلام ( هم سال شهادت و هم روز شهادت ) در کتب تاریخی اختلاف وجود دارد به عنوان مثال مرحوم کافی و شیخ طوسی سال شهادت رو ۴۹هجری اعلام کرده‌اند و بعضی همچون شیخ مفید و طبرسی سال ۵۰ هجری را اعلام کرده‌اند و بعضی از مورخین همچون ابن شهر آشوب، محدث اربلی، فتال نیشابوری و علامه مجلسی هر دو روایت را ذکر کرده اند. در خصوص روز شهادت نیز ۴ تاریخ ذکر شده که ۳ تاریخ آن در ماه صفر و یک تاریخ در ماه ربیع الاول می‌باشد. البته بعضی از مورخین نیز همچون شیخ طوسی و شیخ مفید در ارشاد بدون تعیین روز فقط اشاره به شهادت امام مجتبی علیه‌السلام در ماه صفر نموده‌اند. ( الارشاد ج ۲ ص ۸، التهذیب ج۶ ص ۳۹)

الف) شهید اول و شيخ كفعمى شهادت امام مجتبی علیه‌السلام را در روز پنجشنبه، هفتم ماه صفر، سال ۵۰ هجرى قمری ذکر کرده است ( شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۱۰، شهید اول، الدروس ج۲، ص۷، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۴۶۰، شیخ عباس قمی منتهی الآمال ص ۵۵۰ و فیض العلام  ص۲۴۰؛ مرحوم خراسانی منتخب التواریخ ص ۱۴۴)