بصیرت مداحی

یکی از شیوه های عزاداری که اخیرا خیلی مرسوم شده است برگزاری جلسات تعزیه خوانی می‌باشد که همواره مورد سوال مردم بوده و بعضا نقد هایی بر شیوه های برگزاری آن وارد شده است، هر چند مراجع با برگزاری این مراسم موافق بوده اند اما همواره اصول و شرایطی را نیز برای آن عنوان کرده اند که باید رعایت شود، ناگفته نماند طبق نظر بعضی از مراجع برگزاری مراسم سوگواری بصورت سنتی و معمول پسندیده تر و شایسته تر معرفی شده است. گروه احکام سایت آستان وصال در زیر نظرات و فتاوای مراجع را جهت آشنایی و بهره برداری شما تقدیم می‌نماید

نظرات علمای شیعه درباره تعزیه

- ۱آیت الله میرزا محمدحسین نائینی در فتوای خود ضمن تأیید شبیه‎خوانی، این قید را بیان نمود كه شعائر مزبور باید از هرگونه امور ناپسند كه شایسته چنین شعاری نیست پاك شود. (در این خصوص ر.ك: كتاب بكاء الحسینی، سید حسین طباطبایی، صص ۴۸۲- ۵۰۲).

 - ۲آیت الله سید محسن حكیم، ضمن تأیید فتوای میرزای نائینی می‎افزاید؛ بعضی مناقشاتی كه می‎شود ناشی از منضم گشتن برخی چیزها و كارهایی است كه چه بسا با عزاداری و سوگواری برای سیدالشهدا مغایرت دارد (فتاوی علمای سلف درباره عزاداری و شبیه‎خوانی، فصلنامه هنر، پاییز ۱۳۶۲، ص ۲۹۷).

 -۳در رساله ذخیرة العباد، آیت الله زین العابدین مازندرانی با حواشی آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی، آیت الله سید محمد كاظم یزید و آیت الله سید اسماعیل صدر، شبیه‎خوانی به عنوان اعمالی ممدوح معرفی شده، مادامی كه مشتمل بر حرامی چون غنا و مانند آن نباشد. در این نوشتار بیان مصائب به زیان حال امام در صورتی جایز است كه با شؤونات آن بزرگوار تناسب داشته باشد. (الدعاة الحسینیه، شیخ محمدعلی نخجوانی، ص ۱۲۶و ۱۳۱).

 - ۴آیت الله شیخ عبدالكریم حائری یزدی در بخشی از نظر خویش درباره تعزیه می‎فرماید: «گمان ندارم كسی منكر خوبی آن باشد، مادامی كه برخی از محرمات شرعی را در بر نداشته باشد؛ مانند استعمال لهو و غیر آنها.» (الدعاة الحسینیه، شیخ محمدعلی نخجوانی، ص ۱۲۶و ۱۳۱).

 -۵علامه سید محسن امین تأكید می‎نماید كه در عزداری‎ها باید از سیره ائمه علیهم السلام پیروی كرد و اگر آن بزرگواران تصریحی در این امور نكرده‎اند، باید از شیوه‎ای منطقی و عاقلانه متابعت نمود (التنزیه لاعمال الشیبه، تألیف شده به سال ۱۳۴۷ق (۱۳۰۷ش) كه در سال ۱۳۲۲ش توسط جلال آل احمد با عنوان عزاداری‎های نامشروع ترجمه و انتشار یافت).

 - ۶آیت الله سید عبدالحسین شرف الدین عاملی خاطرنشان می‎نماید: اگر رویدادهای ملال‎انگیز اهل‎بیت به صورت نمایش برگزار شود، اثر خوبی بر دل ما خواهد گذاشت، ولی این برنامه باید از روی اصول صحیح به اجرا درآید. (المجالس الفاخرة فی ماتم العترة الطاهره، سید عبدالحسین شرف الدین، مقدمه).

 - ۷آیت الله كاشف الغطاء نیز سوگواری به شكل شبیه‎خوانی را در صورتی كه درست برپا شود، بدون اشكال می‎دانست، ولی در ادامه افزوده است: «سعی كنید عزاداری را از كارهایی كه با حزن و عزا جور در نمی‎آید، جدا كنید. زیرا عزاداری برای زنده ساختن فلسفه قیام امام حسین علیه السلام است، نه برای قصه‎گویی، نمایش و وقت گذرانی. بكوشید مراسم سوگواری را بدون نقطه ضعف برگزار كنید و مردم را به یاد خدا بیاندازید و ایمان آنها را زیاد كنید.» (كاشف الغطاء، سوره خشم، محمد رضا سماك امانی، ص ۷۲).

 - ۸آیت الله میرزا محمد علی شاه آبادی - استاد عرفان امام خمینی - وقتی مشاهده كردند در صحن مطهر امام زاده حمزه علیه السلام مراسم تعزیه‎خوانی با تحریفات و مضامین موهن برگزار می‎شود، مانع اجرای آن گردید و مجلس مذكور را به كانون وعظ و خطابه تبدیل نمود. (روایت فضیلت، غلامرضا گلی زواره، مجله پاسدار اسلام، ش ۱۶۰، ص ۴۱).

 - ۹آیت الله بروجردی نیز وقتی ملاحظه نمود شبیه‎خوانی‎های قم وضع نگران كننده‎ای دارند و توأم با بدعت و تحریف اجرا می‎شوند، دست اندركاران تعزیه را فرا خواند و به آنان تأكید نمود شبیه‎خوانی با این شكل حرام است و باید یا اصلاح گردد و یا از برگزاری آنها با این روند مخرب اجتناب شود و اجازه نمی‎دادند عزاداری‎های آفت زده اجرا شود.(حماسه حسینی، شهید مطهری، ج ۱، ص ۱۸۵)

۱۰ ـ حضرت امام خمینی امام خمینی رحمه الله: تعزیه و شبیه خوانی اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود، اشکال ندارد ولی بهتر ست به جای آن، مجالس روضه خوانی برپا کنند . ⁽استفتائات امام خمینی رحمه الله، ج ۲، ص ۲۸، س ۷۱و ج ۳، س ۴۴ و ۴۰ و ۴۷و ۳۳)

سوال : لطفاً نظر خود را در مورد تعزيه اي كه با شرايط ذيل خوانده می‌شود و مرسوم محلّ می‌باشد، مرقوم فرمائيد تا به آن عمل شود؟

۱ - از طبل و شيپور و سائر ادوات طرب انگيز هيچ گونه استفاده نمی‌شود.
۲ـ تعزيه را با صداي ساده كه غنا به آن گفته نمی‌شود می‌خوانند.
۳ - اجتماع مرد و زن به صورتي است كه زنها و مردها جداگانه و با فاصله پنجاه متر از هم می‌نشينند.
۴ - كسي كه نسخه زنانه را مي خواند فقط عبا به دوش دارد و يك دستمال سياه به سر می‌پيچد.
۵ - اشعار معمولي به زبان محلّي(كه در اغلب مجالس مرسوم است) خوانده می‌شود.
۶- مزاحم وقت نماز و روضه خواني و مانع وعظ نيست وخواننده هم اهل محل است.
امام خميني (قدس سره) : ج) باخصوصيّات مذكوره اشكالي ندارد(. استفتائات امام خميني، ج ۳ ، ص ۵۷۹، س ۳۲

۱۱ ـ از دیدگاه حضرت آیت الله خامنه‎ای اگر مراسم شبیه‎خوانی مشتمل بر امور دروغ و باطل نباشد و مستلزم مفسده هم نباشند و با توجه به مقتضیات زمان باعث وهن مذهب حق هم نشوند اشكال ندارد ولی در عین حال بهتر است كه به جای آنها، مجالس وعظ و ارشاد و ذكر مصائب حسینی و مرثیه‎خوانی برپا شود. (اجوبة الاستفتائات، تهران، الهدی، ۱۳۸۱، ص ۳۲۲.

۱۲ ـ از دیدگاه آیت الله مكارم شیرازی، شبیه خوانی اگر با دروغ و آلات لهو توأم نباشد و موجب توهین به مقام شامخ حضرت حسین بن علی ـ علیه السلام ـ یا سایر شهدا نشود اشكالی ندارد و احتیاط آن است كه مردان لباس زنان را نپوشند. (استفتائات جدید آیة الله مكارم شیرازی دام ظله, ج۱, س ۵۷۲)

۱۳ ـ از نظر آیت الله میرزا جواد تبریزی، تعزیه و شبیه‎خوانی چنانچه مشتمل بر حرام نبوده و وهن به معصومین علیهم السلام نباشد مانعی ندارد. (استفتائات جدید، آیت الله میرزا جواد تبریزی، انتشارات سرور، ۱۳۷۸، چاپ اول، ص ۴۵۸، ش ۲۰۱۹).

۱۴ ـ آیت الله فاضل لنکرانی: اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود مانعی ندارد . ⁽جامع المسائل، ج ۱، س ۲۱۶۵.⁾

۱۵ ـ آیت الله گلپایگانی رحمه الله: اگر تعزیه خوانی مشتمل بر استعمال آلات موسیقی نباشد و غنا و دروغ نخوانند و مرد لباس مختص به زن نپوشد، اشکال ندارد . ⁽مجمع المسائل، ج ۱، ص ۵۵۹، س ^۷۷)

۱۶ـ شهید مطهری در خصوص پالایش و پیرایش تعزیه هشدار می‎دهند: «علما باید با عوامل پیدایش تحریف مبارزه كنند، جلو تبلیغات دشمنان را بگیرند، با اسطوره‎سازی‎ها مبارزه كنند... » (حماسه حسینی، شهید مطهری،  ج ۳، ص ۲۹۳)

۱۷ ـ آیت الله صافی : تعزيه و شبيه خواني اگر مشتمل بر آلات لهو از قبيل طبل و شيپور و صنج نباشد و اشعار دروغ و غنا نخوانند و مرد، لباس زنان را نپوشد اشكال ندارد. برگرفته از كتاب « گفتمان عاشورايي» اثر آيت الله العظمي صافي

۱۸ ـ آیت الله علوی گرگانی: اگر تعزیه و شبیه خوانی موجب هتک حرمت به ساحت مقدس بزرگان دین شود، باید اجتناب شود . ⁽اجوبة المسائل، ص ۳۶۵.

حضرات آیات بهجت، سیستانی، وحیدخراسانی و صافی: اگر مراسم تعزیه و شبیه خوانی مشتمل بر محرمات نباشد، اشکال ندارد.

در زیر چند سوال دیگر به همراه جواب مراجع در زمینه های تعزیه خوانی عیناً ذکر می‌شود.

سوال ۱: در مراسم شبیه خوانی افرادی به نقش حضرت ابوالفضل ـ علیه السلام ـ و علی اكبر ـ علیه السّلام ـ شبیه خوانی می‌كنند آیا نذرهایی كه مردم به آنها می‌دهند متعلق به این افراد است یا خیر؟ در غیر این صورت باید در چه مواردی مصرف شود؟

جواب ۱: این امر بستگی به خود افرادی دارد كه نذر می‌كنند اگر نذر خود اشخاص كرده اند به آنها می‌رسد و اگر نذر را برای كل مراسم می‌دهند در همه موارد عزاداری می‌توانند مصرف نمایند. (ر.ك استفتائات امام (ره), ج۲, ص۴۶۷, س۲۹)

 سوال ۲: ‌اخيراً مطرح مي‌شود كه مجالس عزاداري خصوصاً عزاي سيد الشهدا عليه‌السلام از صورت سنّتي و روضه خواني و استماع آن خارج بشود و به صورت نمايشي و تئاتري تبديل‌گردد، بلكه به‌اين مطلب اصرارمي‌ورزند. نظرمباركتان را بيان‌فرماييد.

ج) اقامه عزاي آن بزرگوار بايد با ذكر مصائب از كتب صحيحه معتبره توسط ذاكرين و علماي محترم با حفظ شئون اهل بيت عليهم السلام باشد و به صورت تئاتر در آوردن معمولاً خالي از لوازم فاسده و غير شرعي نيست.

 سوال ۳: حكم خريد، فروش، چاپ، توليد و يا استفاده از عكس ها و پوسترهايي كه از چهره ائمه معصومين عليهم السلام تهيه شده است، چگونه است؟

جواب) عكس‌ها و پوسترهاي مذكور، مستند صحيحي ندارند؛ خوب است از اين عمل خودداري شود. برگرفته از كتاب « گفتمان عاشورايي» اثر آيت الله العظمي صافي