اشعار

بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ؛ « رَبِّ اشْرَحْ لي‏ صَدْري وَ يَسِّرْ لي‏ أَمْري وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِساني‏ يَفْقَهُوا قَوْلي؛ اللّهُمَّ کُنْ لِوَلیِّکَ الحُجَّه ابْنِ الحَسَنْ صَلَواتُکَ عَلَیهِ وَعَلی آبائِهِ فِي هذِهِ السَّاعَةِ وَفِي کُلِّ سَاعَةِ وَلِیـَّاً وَحافِظاً وَ قائداً وَ ناصِراً وَ دَلیلًا وَعَیناً حَتَّی تُسکِنَهُ اَرْضَکَ طَوعاً وَ تُمَتـِّعَهُ فِیها طَوِیلاً!

بعد از آشنایی مختصر با اصطلاحات؛ تعاریف و اصول و فنون کلی مداحی؛ می پردازیم به شیوه ها و راه کارهای عملی و اجرایی آموزش مداحی، اصولاً آموزش الحان و سبک های مداحی از دو راه زیر انجام می‌شود:

۱ــ آموزش و یادگیری گوشه ها و نغمات دستگاه های موسیقی ( ردیف های آوازی ): آموزش گوشه ها و نغمات دستگاه های موسیقی چه در باب مداحی و چه در باب موسیقی سنتی غالبا به یکی از دو روش زیر انجام می‌شود:

الف) یادگیری نُت خوانی و نُت نویسی و به طبع آن شناخت گوشه ها و نغمات مختلف آوازی که این کار بیشتر توسط دانشگاه هنر صورت می‌پذیرد و مستلزم صرف وقت چند ساله است و بیشتر برای افرادی کاربرد دارد که می‌خـواهند به عرصۀ ساخت مـوسیـقی وارد شوند.

ب ) آموزش گوشه ها و نغمات دستگاه های موسیقی به صورت سمائی؛ یعنی اینکه استاد مربوطه مثلا درآمد دستگاه افشاری را در ابیاتی اجرا می‌کند و شما نیز بعد از چند بار گوش دادن همراه او همخوانی می‌کنید و سپس چندین بار به تنهایی تکرار و تمرین نموده تا آنکه بخوبی آن را فرا بگیرید؛ سپس استاد گوشه جامه دران را اجرا می‌نماید و مراحل بالا دوباره تکرار می‌شود و الی آخر؛ هم اکنون در انجمن های موسیقی سراسر کشور آموزش دستگاه ها و نغمات موسیقی به این شیوه می‌باشد؛ در واقع می‌توان گفت آموزش سمائی دستگاه های و ردیف های آوازی به صورت تقلیدی است و شاگردان گوشه های مختلف را از استاد خود با نام و مشخصات هر گوشه تقلید می‌کنند. ما این روش را به دلایل فنی و تخصصی برای شروع آموزش مداحی صلاح ندانسته و توصیه نمی کنیم؛ هر چند بر مداحان لازم و واجب است بعد از کسب مهارتهای اولیه و کسب پیشرفت های لازم در مراحل بعدی به یادگیری گوشه ها و نغمات دستگاه های موسیقی که در مداحی ها کابرد دارند بپردازند.

اگر بخواهیم بطور مختصر و مفید دلایل این مخالفت را بیان کنیم باید گفت؛ اولاً در بحث آموزش مداحی مسائل زیر بنایی بسیاری هست که بسیار واجب تر است اول باید آنها را بیاموزید. دوماً یادگیری دستگاه های موسیقی نیازمند آمادگی کامل حنجره و تارهای صوتی و پختگی صداست که غالباً افراد در ابتدای کار فاقد این ویژگی ها و توانمند یها هستند. سوماً دستگاه های موسیقی دارای گوشه ها و نغمات فراوانی است که خیلی از این گوشه ها مناسب شأن مداحی و اهل بیت نیست. در مورد قرائت قرآن حدیث هست که «اِقرَُا القُرانُ بِصوِت الحَزَن؛ قرآن را با صوت محزون بخوانید» ،و یا « اِنَّ القُرآنَ نَزَّلَ بِالحُزنِ فَاقرَوُهُ بِالحُزن همانا قرآن با حزن نازل شد پس شما نیز آن را با حزن بخوانید» همان طورکه امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند اهل بیت قرآن ناطق هستند پس نتیجه می‌گیریم این حدیث درمورد اهل بیت و مداحی هم صدق می کند وما مجاز به استفاده از بعضی از گوشه ها نیستیم و افراد نو آموز توانایی تفکیک و تشخیص این نکات را در ابتدای امر آموزش ندارند؛ جدای از این امر، چراما دستگاه هایی را یاد بگیریم که کاربردی در مداحی ندارد؟!!؟ معقولانه تراین است این وقت را صرف مسایل مهمتری بکنیم، ضمن اینکه همان گوشه های مجاز در مداحی هم سبک کلی آن با کمی تغییر در مداحی قابل استفاده است  لذا می بینیم اساتید بزرگ موسیقی همچون استاد شجریان و ... سبک خاص خود را دارند و قادر به مداحی نیستند. البته همانطور که گفته شد بسیار خوب است که دوستان بعد از طی مراحل مقدماتی و کسب تبحر لازم در اصول و فنون مداحی و صوت و لحن به فراگیری دستگاه های موسیقی هم بپردازند و لحن صحیح و کامل اجرای دستگاه های مختلف را فرا بگیرند؛ البته نه اینکه بروند اسامی را یاد بگیرند و در الفاظ  گرفتار شوند؛ نه، اینها آفات مداحی محسوب می شوند، کاربردی یاد بگیرید نه تفاخری!!!

۲ـ تقلید الحان و سبک های صحیح مداحی از  اساتید فن و مداحان ذیصلاح : بهترین راه کار و اولین اقدام در شروع آموزش مداحی برای افراد نوآموز با توجه به اینکه  آشنائی لازم را با مبانی و اصول صوت و لحن و مداحی ندارند؛ تقلید کردن از اساتید فن و مداحان ذیصلاح  با سابقه است که البته این امر حتماً باید تحت نظر افراد با تجربه و متبحّر انجام شود؛ با توجه به عدم آشنایی نوآموزان با ارکان و اصول فنی صوت و لحن و مداحی؛ ما این راه را بهترین شیوۀ ممکن برای پیشرفت صحیح و اصولی در مداحی می دانیم؛ در واقع همانطور که در بالا هم ذکر شد حتی شیوۀ مرسوم و رایج آموزش دستگاه های موسیقی در کشور هم ( آموزش سمائی موسیقی ) از راه تقلید است. همچنان که آموزش قرائت قرآن مجید نیز که نسبت به آموزش مداحی شاید بتوان گفت تخصصی تر بوده و از ظرافتها و قواعد و پیچیدگی های بیشتری برخوردار است؛ به همین شیوه انجام می شود؛ اگر مروری بر زندگانی قاریان مشهور و مطرح کشور و دنیا داشته باشیم متوجه می شویم که آنان نیز قرائت قرآن را با تقلید از اساتید بزرگ شروع کرده اند و پس از مدتی که مهارتهای لازم را فرا گرفته اند خود صاحب سبک شده و دست از تقلید کشیده اند. البته شیوۀ آموزش تقلیدی مختص مداحی یا قرائت قرآن نیست بلکه در بسیاری از هنرهای دیگر همچون خیاطی، نقاشی، خطاطی و ... از همین شیوه بهره می برند، به عنوان مثال در هنر خطاطی استاد سرمشق می نویسد و شاگردان از روی آن سرمشق تقلید می کنند. در خیاطی نیز مدل یا الگو می دهند؛ در نقاشی هم مدل ارایه می شود. نکته حائز اهمیت این است که در هنرهای ذکر شده اصولا قواعد و الگوهای قابل اندازه گیری وجود دارد؛ به عنوان مثال در خطاطی گفته می شود حرف ب بزرگ به اندازه پنج نقطه است؛ ابتدای آن باید به اندازه یک نقطه از خط بالاتر باشد و ... با این وجود استاد سرمشق می‌دهد  و به نوعی از روی سرمشق استاد تقلید می شود اما در مداحی هیچ قائدۀ تعریف شدۀ قابل اندازه گیری و مکتوبی وجود ندارد بلکه  تمام ارکان آن سماعی است؛ لذا لزوم تقلید در آموزش آن ملموس تر می باشد.

شاید بتوان گفت که راه سومی هم وجود دارد که کاملا اشتباه و غلط می باشد و آن؛ راه خود خوانی است؛ یعنی اینکه مداح بدون آشنایی با گوشه ها و نغمات موسیقی و بدون داشتن یک مرجع و الگوی صحیح از اساتید فن؛ شروع به خواندن و تمرین مداحی کند که کاملا اشتباه است زیرا اکثر این افراد ضمن اینکه دچار کندی پیشرفت و درجا زدن خواهند شد؛ بعضاً آسیب های جبران ناپذیری به حنجره و تارهای صوتی خود وارد می کنند. متاسفانه بعضی افراد بدون اینکه بدانند در دراز مدت چه آسیب هایی متوجه آنان خواهد شد به این شیوه نادرست روی آورده اند.

تذکر بسیار مهم: باید توجه داشت که بین تقلید اصولی و درست در مداحی با کپی کاری تفاوت های فاحشی وجود دارد؛ اما متاسفانه کمتر مورد توجه قرار می گیرد و بسیاری از مداحان نوپا بجای تقلید درست و اصولی؛ به کپی کاری متوسل شده و به اشتباه فکر می‌کنند این کار اشتباه آنان تقلید است؛ در واقع وقتی مداح نوپا از اول تا آخر مجلس دقیقاً عین مداحی که از او تقلید می‌کند؛ بخواند؛ یعنی غزل ابتدایی، شعر مرثیه، روضه ارائه شده و حتی گریزها و سخنان جانبی و پراکنده هم از روی نوار تقلید شود؛ دیگر این کار تقلید نام ندارد بلکه کپی کاری محسوب می شود که امری کاملا نادرست و مضر است؛ زیرا به ندرت پیش می آید که فضا و شرایط حاکم بر هر دو مجلس ( مجلسی که مقلد شونده در آن خوانده است با مجلسی که تقلید کننده می خواند) یکی باشد؛ ضمن اینکه در کپی کاری به دلیل شرایط خاصش فرصت پیشرفت از مداحان نوپا گرفته می‌شود، قدرت ابتکار عمل را از او سلب می‌کند؛ او را از تفکر و اعمال سلیقه محروم می‌سازد؛ فرصت طلائی آشنایی با اشعار و مقاتل و روضه های صحیح از مداح گرفته می شود؛ عرصۀ آموزش و تکلم؛ جمله سازی، گریز و ... را از شما می ستاند و از  مداحان نوپا افرادی ضعیف، تنبل و وابسته می سازد که همیشه محتاج آن هستند که همه چیز بصورت آماده در اختیارشان قرار داده شود و چیزی به معلومات علمی و صحیح آنان اضافه نشود. شاید این روش کاملا غلط عامل شده است که بعضی از صاحب نظران؛ امر تقلید را کلاً مضموم و مردود بدانند و اگرای برای آنان تشریح شود که فرق بسیاری بین تقلید اصولی با رعایت نکاتی که گفته شد با کپی کاری وجود دارد قطعا آنان نیز مدافع شروع آموزش مداحی با روش تقلید اصولی و صحیح خواهند شد.

معایب و محاسن تقلید در آموزش مداحی: هر چند که ما بهترین راه برای شروع آموزش مداحی را تقلید اصولی و صحیح  از اساتید فن و مداحان ذیصلاح عنوان کردیم و توصیۀ اکید داریم نوآموزان آموزش مداحی با این روش کار خود را شروع نمایند اما این بدان معنا نیست که امر تقلید بی نقص است و معایبی ندارد؛ بلکه این کار نیز همچون هر روش دیگری دارای معایب و محاسنی است که لازم است در همین ابتدا با آنها آشنا شویم تا با برنامه ریزی معایب آن را برطرف کرده و یا اینکه به حداقل ممکن برسانیم و محاسن آن را افزایش دهیم.

الف) مقلِد ( فرد تقلید کننده ) هرچقدر هم که پیشرفت کند نمی تواند ار مقلَد ( کسی که از او تقلید می شود) پیشی بگیرد و بالاتر رود و این اولین سد و بزرگترین مانع در پیشرفت مراحل تکمیلی محسوب می‌شود.

ب) اگر ایراد یا اشتباهی در خواندن مقلَد باشد ( چه از نظر شعر؛ مقتل، یا اصم ول و فنون مداحی)  به طور طبیعی به مقلِد هم منتقل می شود؛ که متأسفانه موارد متعددی هم مشاهده شده است؛ متاسفانه یکی از ریشه های انتشتار بی رویۀ روضه های غلط و تحریفی تقلید بدون تحقیق و یکجانبه از دیگران است؛ البته این موضوع به آن معنا نیست که مقلَد صلاحیت لازم برای مرجع قرار گرفتن را ندارد؛ زیرا ممکن است این اشتباه مقلَد به دلایل مختلفی باشد؛ مثلا برای لحظاتی اتفاقاتی در جلسه ای که مقلَد در آن می خوانده اتفاق افتاده که موجب برهم خوردن تمرکز مداح شده و سهوا شعری را جابجا یا به اشتباه خوانده است؛ و یا دلایلی دیگری همچون فراموشی؛ عدم اطلاع از اصل شعر و ...

ج ) در بسیاری از مواقع دیده شده است که سطح مجلسی که مقلَد ( کسی که از او تقلید می شود) در آن خوانده است با مجلسی که تقلید کننده می خواند از نظر نوع؛ سن؛ سلیقه؛ سطح تحصیلات و ... مخاطبین، مکان و زمان برقراری جلسه و ... یکی نیست، و مطالب ارائه شده در جلسه اول قابل ارائه در جلسه دوم نیست و نو آموزان بدون توجه به این امر مهم اقدام به اجرای نوار تقلیدی خود در مجلسی کرده اند که هیچ تناسبی نداشته است. مثلاً مداح مقلَد غزلی وزین درسبک هندی با استعارات بالا برای اساتید دانشگاه یا در جمع علما خوانده است؛ حال مداح نو آموز اگر این لحن و شعر را در جمع جوانان و نوجوانان ؛ یا افرادی که از سطح تحصیلات بالایی برخوردار نیستند بخواند طبیعتاً مضمامین اشعار را آنگونه که باید درک نکرده و نفهمیده و نمی توانند با این شعر ارتباط برقرار کنند و به طبع آن شور و حالی هم ایجاد نخواهد شد.

د ) موارد متعددی اتفاق افتاده است که فضا و حس و حال مجلسی که مقلَد ( کسی که از او تقلید می شود) در آن خوانده است با مجلسی که تقلید کننده می خواند با هم هیچ تناسبی ندارند و اجرای لحن آن نوار در مجالس دیگر صحیح نیست؛ مثلا در جلسه ای که مقلَد ( کسی که از او تقلید می شود) خوانده است شور و حال عجیبی حاکم بوده است و مستمعین با صدای بلند گریه کرده و ابراز احساسات داشته اند و به طبع آن نیز مداح با طبقه صوتی بالا و متناسب با آن فضا مداحی نموده است؛ حال اگر مقلِد ( فرد تقلید کننده ) آن لحن و حس و حال را در مجلسی که مستمعین آرام هستند و عکس العمل خاصی نشان نداده اند اجرا کند؛ اشتباه محض است و قطعا مورد سرزنش و یا تعجب مخاطبین قرار خواهد گرفت.

هـ ) ممکن است مقلَد ( کسی که از او تقلید می شود ) در هنگام مداحی خود از فنون و استعاراتی استفاده کند که مقلِد ( فرد تقلید کننده ) هیچ آشنایی با آن ندارد و عامل شود اشتباهات برداشتی داشته باشد و همین اشتباه را به مستمعین منتقل کند. مثلا مقلَد در لا به لای ابیات شعری که می خواند یک تک بیت برای تبیین شعر بیاورد؛ و یا اینکه کلمه ای را به عنوان منادا تلفظ کند ؛ متاسفانه بسیار دیده شده است مقلِدین که آشنایی لازم و کافی را با صنعت شعر و اصول مداحی ندارند  اینگونه موارد را جز خود شعر حساب کرده اند و... 

راه کارهای رفع معایب تقلید: علیرغم تمام معایبی که برای تقلید ذکر شد و معایب احتمالی دیگری که ممکن است وجود داشته باشد و ما به آنها اشاره نکرده باشیم؛ باز هم بهترین راه برای شروع آموزش مداحی؛ تقلید از اساتید فن و مداحان ذیصلاح  است؛ اما به شرط رعایت چند اصل مهم و اساسی تا بتوانیم معایب فوق الذکر را بر طرف نمائیم که اگر این اصول رعایت نشود مداحان نوآموز راه بجایی نخواهند برد؛ ضمن اینکه ممکن است دچار انحراف شده و به خود هم ضربه بزنند. و اما چند شرط اصلی و مهمی که باید حتماً در امر تقلید از بزرگان و اساتید رعایت شود.

۱ـ امر تقلید در آموزش مداحی حتما باید تحت نظر یکی از افراد با سابقۀ مثبت در امر مداحی صورت بگیرد تا ضمن راهنمایی های لازم در شیوه و روش های صحیح تر و سریعتر آموزش؛ اگر اشتباهی از نظر شعری یا مقتلی یا ... در خواندن مقلَد بود ( که متاسفانه مواردی هم مشاهده شده است ) آن را تشخیص داده و به ما یاد آور شود که آن اشتباه را ما تکرار نکنیم . البته لازم و واجب است هر مداح در کنار آموزش و تمرینات لحنی، آموزش آشنایی با قواعد شعری همچون : ردیف، قافیه، انواع قالب های شعری و اوزان اشعار را در برنامه خود داشته باشد؛ همچنین مقاتل را شخصاً  از کتب معتبر مطالعه کند و یک دوره تفسیر زیارت جامعه کبیره را هم که بهترین مرجع امام شناسی است؛ بگذراند تا  به مرور آشنایی و تسلط کامل بر این علوم پیدا کند و اشتباهات احتمالی مداحان برتر را خود تشخیص داده و از تکرار آن خودداری کند.

۲ـ تقلید در مداحی ها حتما باید بصورت موقتی باشد و مداحان باید بعد از یک یا حداکثر سه سال تجربیات خود را به اندازه کافی افزایش داده و صاحب سبک مخصوص بشوند و دست از تقلید بردارند. ضمن اینکه این امر موقتی نیز دارای اصول و مراحلی است که باید رعایت شود؛ یعنی اینکه شیوه تقلید در ماه اول با ماه های شش و هفت تقلید کردن و ماه شش و هفت با ماه دوازدهم تقلید متفاوت است به همین دلیل توصیه و تاکید داریم که امر تقلید نیز تحت نظر یک استاد با تجربه باید انجام بشود.

۳ـ نکته بسیار مهم و حائز اهمیتی که بعضاً مورد توجه قرار نمی گیرد و عدم رعایت آن مضررات فراوانی را در پی دارد نوع تقلید است؛ هیچ گاه فراموش نکنیم ؛ تنها چیزی که ما اجازه داریم تقلید کنیم الحان صحیح مداحی هاست در واقع همان گوشه ها و نغمات آوازی مجاز در امر مداحی است که در اینجا بدون نام بردن از اسم دستگاه و کوشۀ مربوطه انجام می شود؛ پس به هیج عنوان و تحت هیچ شرایطی از شعر، روضه و مقتل و حتی گریزها و .... نمی توان تقلید نمود که اگر چنین اشتباه بزرگی صورت بگیرد دیگر اسم این کار ما تقلید نیست بلکه کپی کاری است که امری کاملا اشتباه و مردود می باشد. مثلا در تقلید از روضه ها بعضاً شاهد تقلید نابجا از روضه های تحریفی و غلط هستیم که این موضوع علاوه بر اینکه موجب گسترش روضۀ تحریفی و انتصاب سخن ناروا به حضرات معصومین می‌شوید ( که این امر جزء گناهان کبیره است) باعث می شود معلومات پایه ای شما نیز بر اساس جعلیات بنا شود.

نکته مهم بعدی که باید به شدت از آن پرهیز نمود تقلید از صدای مقلَد است؛ بعضی از مداحان نا خواسته سعی می‌کنند صدای خودشان را شبیه صدای مداحی کنند که از او تقلید می‌کنند که این امر کاملا اشتباه است و در بلند مدت صدمات جبران ناپذیری را به حنجره و تارهای صوتی ایجاد می کند؛ فراموش نکنید که شما فقط مجاز هستید لحن مورد استفاده را تقلید کنید و باید به شدت از شبیه سازی صدای خود و زیر و بم کردن صدایتان بصورت مصنوعی پرهیز نمائید.

۴ ـ همیشه به یاد داشته باشید هر نوار و هر سی دی که به دست شما رسید قابل تقلید نیست؛ سعی کنید خواندن هایی از مقلَدتان را برای تقلید انتخاب کنید که از نرم متوسطی برخودار باشد تا با مشکل عدم همخوانی فضای عمومی و حس و حال جلسات مواجه نشوید.

۵ ـ لحن مورد تقلید را پس از یادگیری کامل و تسلط بر آن به جهت تثبیت لحنی و تکمیل سیر مراحل تقلید؛ حتماً بر روی یک یا چند شعر دیگر اجرا کنید و این اشعار جدید را در مجالس مختلف اجرا کنید؛ با این کار ضمن تسلط کامل بر الحان فرا گرفته؛ مشکل عدم همخوانی سطح مخاطبین نیز برطرف خواهد شد. ( در این خصوص در بخش مراحل تقلید توضیحات کاملی ارائه خواهد شد)

به چه دلیل فقط می توانیم از الحان صحیح و اصولی تقلید کنیم و اجازه نداریم از چیز دیگری تقلید کنیم؟ ممکن است کسی سوال کند چرا این موارد را تقلید نکنیم؟ موارد متعددی دیده شده که متاسفانه حتی مداحان کشوری مقاتلی خوانده اند که سند معتبری نداشته است؛ شما مقاتل و روضه ها را باید شخصاً از روی کتب معتبر بخوانید کتبی همچون: لهوف سید بن طاوس، ارشاد شیخ مفید؛ اعلام الوری طبرسی، کشف الغمه محدث اربلی؛ جلاءالعیون و بحار الانوار علامه مجلسی، نفس المهموم و منتهی الامال شیخ عباس قمی وکتب معتبری که در این باب وجود دارند تا اگر کسی از شما در مورد مطالبی که خوانده اید سوال کرد بتوانید جواب مستند و محکم ارائه دهید، صوت نیز قابل تقلید نیست و از نظر فنی مردود بوده و مضرات فراوانی دارد که به چند مورد اشاره می شود:

۱ـ در تقلید صوت به دلیل فشار مضاعف و نادرستی که مقلد به حنجره وارد می‌کند تارهای صوتی او  دارای خش شده و پس از مدتی صدای مداح اصطلاحاً دو رگه می‌شود.

۲ـ همانگونه که گفته شد در تقلید صوت فشار مضاعفی به حنجره وارد می شود که این فشار مضاعف و غیر اصولی غالبا موجب بروز بیماری های حنجره همچون پلیپ حنجره ؛ ندول صوتی و ... می‌گردد.

۳ـ در هنگام تقلید صوت به دلیل فشاری که به حنجره وارد می‌شود مداح خیلی زود خسته شده و در ناحیه گلو و فک احساس درد یا کوفتگی می کند.

۴ ـ  اینگونه افراد غالبا در مداحی هایشان با کمبود نفس مواجه می‌شوند.

۵ ـ در اکثر مواقع؛ خواندن این افراد تصنّعی بوده و روحی ندارد و به طبع آن حس و حال مجلس هم ... 

چه افرادی از چه کسانی می توانند تقلید کنند؟ دو سوال مهم و اساسی وجود دارد که قبل از هر اقدامی باید پاسخ آنها مشخص شود تا بر اساس جواب سوالات فوق الذکر ضمن برطرف کردن معایب تقلید اقدامات بعدی مشخص و تعیین گردد و بر آن اساس اقدام نمائیم. اول این که چه کسی باید تقلید کند؟ دوم اینکه از چه افرادی می توانیم تقلید کنیم؟  و اما جواب اینکه چه کسانی باید تقلید کنند؟ افرادی که تازه وارد عرصۀ مقدس مداحی شده اند با توجه به اینکه هیچگونه شناختی از الحان و اصول و فنون صوت و لحن و مداحی ندارند؛ باید تقلید کنند. در واقع می توان اینگونه گفت: تقلید برای افراد مبتدی امری واجب است برای افراد متوسط مباح و برای کسانی که حرفه ای هستند پسندیده نیست، البته تقلید برای هر یک از این افراد باید متفاوت باشد؛ فردی که تازه تقلید رو شروع کرده و فردی که چندین ماه است به تقلید پرداخته و فردی که بیش از یکسال است سابقۀ تقلید دارد  هریک به شیوه ای باید تقلید نماید و به یک شیوه نمی توانند تقلید کنند به همین دلیل گفتم امر تقلید را تحت نظر یک فرد خبره و صاحب فن انجام دهید. و نکته بعدی آنکه همانگونه که قبلا هم متذکر شدیم مراقب باشید تقلیدتان به کپی کاری یا تقلید صدا حتی نزدیک هم نشود.

 اما جواب سوال دوم  از چه کسانی می توانیم تقلید کنیم؟ از هر کسی نمی توان تقلید نمود زیرا بسیار دیده شده است تقلید نابجا از افرادی که فاقد صلاحیت های لازم هستند نه تنها موجب پیشرفت اصولی و درست در امر آموزش مداحی نشده بلکه افراد را به انحراف و اشتباه هم انداخته است؛ لذا باید از کسی تقلید نمود که :

اولا: حداقل آشنایی نسبی به نغمات و دستگاه های موسیقی را داشته باشد و خود او در اشتباه نباشد.

ثانیا: آشنایی لازم و کافی به شعر و ادبیات داشته باشد که اشعار را غلط نخواند که متأسفانه بعضاً این مورد دیده شده است.

ثالثا:  از مقبولیت لازم برخودار باشد و جز افرادی نباشد که علما و مراجع به دلیل اشتباهات فاحش و مکررشان آنها را طرد کرده اند.

رابعاٌ : از نظر ویژگی های صوتی تشابه هایی بین دو نفر ( مقلِد و مقلَد ) وجود داشته باشد یا حداقل اینکه در تضاد هم نباشند. مثلاً اگر مقلِد داری صدای زیر و نازک  است از کسی که صدای بم و کلفت دارد تقلید نکند

روش اصولی و سیر مراحل تقلید: قبل از این که سیر مراحل تقلید را تعیین و تشریح کنیم ذکر این نکته ضروری است که توجه داشته باشید هر مرحله از مراحل مختلف تقلید به اندازه خود مهم است و هر عزیزی که هر یک از این مراحل را انجام ندهد به همان اندازه در میزان یادگیری تأخیر و خلل ایجاد خواهد کرد لذا تاکید داریم مراحل ذکر شده برای تقلید را دقیقاً رعایت بفرمائید.

۱ـ انتخاب مقلَد (کسی که می خواهیم از او تقلید کنیم) : لازم است در انتخاب مقلد از همین ابتدا با تأمّل؛ تحقیق و مشورت با افراد ذیصلاح اقدام کنید تا تصمیم درست و قطعی بگیرید  چرا که پس از انتخاب مقلَد دیگر به صلاح نیست او را تغییر داده و پس از مدتی به سراغ فرد دیگری بروید. زیرا این کار یکی از آفت هایی امر تقلید محسوب می شود و علاوه بر اینکه عامل کندی در پیش رفت و دو گانگی خواهد شد؛ مضراتی نیر برای تارهای صوتی و دستگاه تکلم شما خواهد داشت که از آن جمله می توان دو رگه شدن صداها، یا سوختن صدا اشاره کرد. پس توصیه اکید داریم در انتخاب مقلد دقت لازم را داشته باشیم و بر اساس معیارهایی که قبلا گفته شد پس از مشورت با افراد متبحر یکی از مداحان ذیصلاح را جهت تقلید الحان صحیح مداحی از او؛ انتخاب کنید. همانگونه که گفته شد اولین و شاید مهم ترین معیار انتخاب مقلَد میزان علاقه مندی به اوست. شاید در گذشته در بحث آموزش به میزان اهمیت این فاکتور مهم پی نبرده بودند و به همین دلیل کمتر مورد توجه قرار می گرفت اما امروزه در روانشناسی آموزشی در دانشگاه ها و در آموزش پرورش به این امر توجه ویژه دارند و از نظر علمی ثابت شده است که میران علاقه مندی در میزان پیشرفت بسیار تاثیر گذار است؛ چه بسا اگر شما از کسی تقلید کنید که  علاقه مندی لازم را نداشته باشید قطعاً میزان پیشرفتتان یک دهم کسی خواهد بود که علاقه مند است.

 دومین ویژگی تشابه صدای مقلِد با مقلَد است، البته این بدان معنا نیست که می توان از صدای مقلَد تقلید کرد؛ بلکه همانطور که گفته شد ما به هیچ عنوان اجازه نداریم از صدای کسی تقلید کنیم  بلکه صرفا می توانیم از الحان صحیح مداحی تقلید کنیم؛ اما تشابه صدا را بدین خاطر مطرح می کنیم که اگر صدای مقلِد با مقلَد متفاوت باشد ممکن است مقلِد ناخودآگاه سعی کند صدای خود را شبیه صدای مقلَد کند و این کار در واقع همان تقلید صداست که کاملا مردود و غلط است.

سومین ویژگی را مقبولیت داشتن در بین علما؛ اهل فن و مردم است و چهارمین ویژگی داشتن تبحّر لازم و کافی در زمینه های شعر؛ مخاطب شناسی؛ مجلس داری و ... می باشد تا خود او اشتباه نداشته باشد که مقلِد را هم به گمراهی بکشاند به همین دلیل همواره از عبارت مداحان ذیصلاح ( دارای صلاحیت های مختلف مورد نیاز) نام برده و یاد می کنیم. پنجمین ویژگی در دست بودن منابع می‌باشد؛ یعنی کسی را انتخاب کنیم که به اندازه کافی نوار قابل تقلید از او در دسترس باشد و در میانۀ راه؛ ما با مشکل نبود مرجع مطمئن مواجه نشویم؛ لازم به ذکر است که باید توجه داشته باشید تمام نوارها یا سی دی ها و مداحی ها مقلَد شما قابل تقلید نیست.

۲ ـ انتخاب نوار یا سی دی مورد نظر برای تقلید:  بعد از انتخاب مقلَد گام بعدی انتخاب یکی از مداحی های مقلَد برای تقلید کردن است؛ انتخاب اولین الگوی تقلیدی از مقلَد از حساسیت بالایی برخوردار است؛ اما نوارها یا سی دی های بعدی حساسیت کمتر خواهد شد.  اگر ندانیم چه سی دی یا نواری را برای تقلید کردن انتخاب کنیم ممکن است با شکست یا کندی در پیشرفت مواجه شویم؛ با توجه به آنچه گفته شد اولین نوار و خواندنی که برای تقلید کردن انتخاب می کنیم باید چند ویژگی داشته باشد تا بتوانیم نتیجۀ بهتری بگیریم الف ) سعی کنید نواری را انتخاب کنید که مقلد در آنها شعرهایی را خوانده که در طول مصرع های بلندی ندارد بلکه کوتاه است؛ اشعاری که در اوزان « فعولن فعولن فعول» « مفاعیلن، مفاعیلن، مفاعیل» « فاعلاتن فاعلاتن فاعلن» « مفتعلن مفتعلن فاعلن» « فاعلاتن مفاعلن فعلن»  مثل این شعر :

                                          دلم در هوای شما بود کـاش           سرم خاک پای شما بود کاش

                                          نه تنها فقط خاک پای شمـا             که گرد عبای شما بود کـاش

سعی کنید خواندن هایی که در آن اشعاری با طول مصراع های بلند همچون شعر زیر است را برای اولین کار تقلیدتان انتخاب نکنید:

                                      سجده های فاطمه شب زنده دارم می كند          مِهر او زیباتر از فصل بهارم می كند

                                         هـرچـه دارم از دعـای مــادرم دارم كـه او           با دعایش لطف زهرا را نثارم می كند

 زیرا غالبا شما در ابتدای کار استرس زیادی خواهید داشت و از تاثیرات استرس زیاد کم آوردن نفس است؛ دلیل پزشکی آن هم این است که وقتی شما دارای استرس هستید بطور طبیعی از تپش قلب بالایی نیز برخوردارید و نبضتان هم سریعتر و بیشتر از مواقع دیگر میزند که این موضوع موجب گردش خون سریعتر می گردد و نتیجتاً شش ها باید اکسیژن بیشتری به خون منتقل و دی اکسید کربن بیشتری هم دریافت کنند که نهایتا منجر به کم آوردن نفس می گردد. پس سعی کنید خواندن هایی را برای اولین تقلیدتان انتخاب کنید که در آنها اشعاری با طول مصراع کوتاه خوانده شده باشد تا بتوانید راحت تر به امر تقلید بپردازید.

ب) مداحی نوار انتخاب شده در پرده و طبقه صوتی بالا اجرا نشده باشد که افراد مبتدی از تقلید آن عاجز باشند بلکه لازم است در پرده های صوتی پائین ( پرده صوتی ۲ الی ۹ ) خوانده شده باشد؛ غالبا غرلیاتی که در ابتدای مجالس خوانده می‌شود یا اشعاری که در اواخر جلسه ( بعد از سینه زنی ، شور و ...) در این پرده های صوتی است. لذا توصیه می شود برای شروع کار تقلید شش یا هفت بیت اول این غزلیات را تقلید کنید مابقی را بگذارید برای مراحل. ضمنا گاهی مواقع مداحان در خواندن های خویش اشعار زمزمه ای را نیز می خوانند که غالباً بصورت نرم و در پرده های صوتی پائین اجرا می‌شود که بعضی از این اشعار زمزمه ای به دلیل اینکه علاوه بر نرم خوانی از آهنگ دارای ریتم منظم وملایمی برخوردار هستند مناسب برای شروع ( جلسه اول ) امر تقلید می باشند. اما توصیه می شود تقلید سینه زنی را مبنای کار و تمرین خود قرار ندهید زیرا هر چند سینه زنی علی ظاهر سبکی سبک و راحت است. آن هم به دلیل ریتمی بودن آن است که تقلید را ساده می کند اما آموزۀ لحنی ندارد و پیشرفتی برای شما محسوب نمی شود؛ برای اثبات ساده بودن تقلید سینه زنی دقت کنید بطور مثال کودکان خردسال که می خواهند تقلید کنند  ازسینه زنی و شورخوانی شروع می کنند اما از نظر صوت و لحن دارای ارزش آنچنانی نیست یعنی چیزی به آموخته های لحنی شما اضافه نمی کند هرچند شما باید سبک های سینه زنی را یاد بگیرید اما اولا، اینکه در شروع کار وقت این امر نیست ثانیا، در سینه زنی مسایل مهم تری وجود دارد که در جلسات بعدی به آن اشاره خواهیم کرد.

چند تذکر مهم:

۱ـ کسانی که به امر تقلید روی آورده اند علی الخصوص افرادی که مبتدی هستند لازم است از تمرین و حتی گوش دادن به نوارهای دیگر مداحان پرهیز کنند.

۲ـ تا نواری را بطور کامل یاد نگرفته اند به هیچ عنوان سراغ نوارهای دیگر نروند.

۳ـ تا بیت اول شعر را بخوبی فرا نگرفته اند به تمرین ابیات دیگر روی نیاورند.

۴ـ در ابتدای کار باید حداقل روزی یک ربع تمرین لحن ( تقلید) داشته باشند و اگر صوت افراد آماده نیست علاوه بر تمرین لحنی حد اقل باید روزی نیم ساعت هم تمرینات صوتی داشته باشد؛ فراموش نکنید که اگر بهترین اساتید و بهترین استعداد را داشته باشید اگر تمرین صحیح و منظم نداشته باشید به جایی نمی رسید. دو شاه کلید موفقیت شما در این یک جمله « تمرین صحیح و منظم» نهفته است.

۵ ـ اگر افرادی تقلید کامل و جزء به جزء در اولین نوار تقلیدی برایشان مشکل بود می توانند استثناءً در اولین تقلید نکات کلی همچون فرم کلی خواندن مانند سرعت خواندن، تن خواندن، نوع کلی تحریرها، تکیه کلام های صوتی و لحنی و لفظی را یاد بگیرند و ریزه کاری ها را از نوار دوم به بعد فرا گرفته و تقلید کنند.

۳ـ مراحل مختلف انجام تقلید: بعد از انتخاب نوار نوبت می رسد به سیر مراحل تقلید؛ که ما آن را به نُه مرحله زیر تقسیم کرده ایم: الف ) گوش دادن دقیق به نوار: در ابتدا لازم است چندین بار نواری را که قرار است تقلید کنید به دقت تمام گوش بدهید، تعداد دفعات آن بستگی به میزان هوش و استعداد افراد دارد؛ یعنی فردی ممکن است نیاز به پنج بار و فرد دیگر نیاز به ده بار و فرد سوم نیاز به بیست بار گوش دادن داشته باشد؛ اما نکتۀ مهم این است که باید نوار را گوش بدهید نه اینکه بشنوید؛ فراموش نکنید بین شنیدن و گوش دادن بسیار فرق است به عنوان مثال ممکن است شما در حین گوش دادن به نوار صداهای دیگری را که در اطرف شماست هستند مثل حرف زدن اطرافیان یا ... را بشنوید و اگر در مورد آنها از شما سوال کنند تقریبا می توانید بگوئید چه می گفتند که این شیوه گوش دادن کارامد نیست؛ اما گاهی مواقع شما در حین گوش کردن به نوار؛ آنقدر تمرکز و دقت دارید که  دیگر صداهای اطراف را نمی شنوید که این نوع گوش دادن مد نظر ما می باشد. بعضی از دوستان در ابتدای کار به شیوۀ اول به نوارها گوش می دهند که مثمر ثمر نخواهد بود.

ب)  پس از اجرای مرحله اول اینبار شعری که خوانده شده را بنویسید، و سعی کنید آن را حفظ کنید. حضرت علی علیه السلام فرمودند علم را در بند کنید تا همواره در دسترس شما باشد؛ عرض کردند چگونه علم را در بند کنیم فرمودند با نوشتن آن؛ نوشتن اشعار تأثیر به سزائی در حفظ آن دارد.

ج) بار دیگر نوار را به خوبی گوش دهید؛ اما  اینبار در حین گوش دادن بر روی شعری که نوشته اید علامت گذاری ( نُت گذاری) کنید؛ لازم است یک سری علامات قرار دادی برای خودتان وضع کرده و بر آن اساس؛ با توجه به لحن نوار بر روی شعر علامت گذاری کنید؛ مثلا برای هر یک از انواع مختلف تحریر علامتی وضع کنید و ضمن نگارش آن علامت بر روی کلماتی که تحریر مورد نظر بر روی آن اجرا شده است یک عدد نیز بنویسید که نشانگر مدت زمان (ثانیه) اجرای آن تحریر است، یا برای کشش سادۀ کلمات علامت مد را قرار دهید، یا اینکه اگر در وسط مصراع بر روی کلمه ای پرده صوتی تغییر کرده و بالاتر رفته با علامت فلش رو به بالا و یک عدد که نشانگر میزان افرایش پرده صوتی است آن را مشخص نمائید؛ همچنین در ابتدای هر مصرع با نگارش یک عدد از 2 تا 18 تعیین کنید آن مصرع در چه پرده صوتی خوانده شده است و .....

د ) در مرحلۀ چهارم بار دیگر نوار مورد تقلیدتان را به خوبی گوش دهید لیکن در این مرحله لازم است علائم قراردادی وضع شده توسط خود را بیشتر با نوار مقایسه کنید تا اختلافی بین آن دو نباشد و با تکرار این عمل سعی کنید این علائم قرار دادی بر روی هر کلمه را نیز حفظ کنید ( دقت داشته باشید که در چهار مرحله اول به شدت باید از زمزمه خوانی؛ خواندن و همراهی کردن با نوار خوداری کنید و فقط به آنچه که در بالا اشاره کردیم عمل کرد)

هـ ) در مرحلۀ پنجم با دقت کامل همراه نوار زمزمه خوانی داشته باشید؛ لازم است این زمزمه خوانی همزمان و همراه باشد با نگاه دقیق شما به شعر نوشته شده و علائم تعیین شده بر روی کلمات آن؛ این کار نیز باید چندین بار تکرار شود که تعیین دفعات آن بستگی به میزان استعداد افراد دارد اما آنچه برای تمام افراد برابر است این است که در هر بار و به تدریج صدای شما بالاتر رفته و صدای نوار کمتر میشود.

دو نکتۀ مهم و حیاتی : نکته اول اینکه اجرای این مرحله باید کاملاً با دقت و دقیقاً همراه نوار و مطابق آن باشد تا مؤثر واقع شود؛ بعضاً دیده می شود بعضی از نو آموزان عزیز بدون توجه به نوار؛ زمزمه خوانی می کنند؛ به عبارتی نوار برای خودش و فرد نوآموز نیز برای خودش می خواند که این امر کاملا اشتباه است؛ زمزمه خوانی شما نه باید جلوتر از خواندن مقلد باشد نه عقب تر از آن؛ میزان مکث ها، طول مصراع ها و ... نیز باید دقیقا عین نوار باشد. نکتۀ مهم بعدی این است که بر اساس اصول روانشناسی آموزشی؛ همیشه یاد گرفتن اولیه ساده تر از پاک کردن آموخته های غلط و جایگزین کردن لحن صحیح است و اگر شما در این مرحله توجه و دقت لازم را نداشته باشد ممکن نا خودآگاه لحن غلطی که شما به اشتباه فکر می‌کنید همان لحن مقلَدتان است در ذهن شما ثبت شود پس واجب است که خوب گوش کرده و با دقت تمام و همراه نوار زمزمه خوانی کنید تا لحن غلط در ذهن شما نقش نبندد که زحمتتان چند برابر شود و مجبور شوید ابتدا آن لحن غلط را پاک کنید و برای بار دوم لحن صحیح را فرا بگیرید.

و ) مرحلۀ ششم تقلید نفس به نفس است؛ یعنی اینکه ابتدا بیت اول نوار را گوش می کنید و بعد نوار را خاموش کرده و خودتان سعی می کنید دقیقا شبیه مقلَد ( کسی که از او تقلید می کنید) آن بیت را بخوانید. توصیۀ اکید داریم تا بیتی را بخوبی فرا نگرفته و آن را دقیقاً عین مقلَدتان اجرا نکردید به سراغ بیت بعدی نروید زیرا کاملاً اشتباه است و در روند یادگیری و پیشرفتتان اثر عکس دارد.

ز)  پس از تقلید نفس به نفس و تمرین لازم و به اندازه کافی؛ در مرحله هفتم کل شعر خوانده شده را به تنهایی بخوانید و خواندن خود را ضبط نموده و با خواندن مقلَدتان مقایسه کنید تا بفهمید در کدام یک از ابیات نتوانسته اید دقیقاً شبیه مقلَدتان ( کسی که از او تقلید می کنید) مداحی کنید. دقت داشته باشید که شما به هیچ عنوان هنگام خواندن خود نمی توانید تشخیص دهید که دقیقاً عین نوار می خوانید یا خیر؛ در واقع ضبط خواندن خود و مقایسۀ آن با خواندن مقلَد مهم ترین و اثرگذار ترین مرحله در مراحل تقلید است.؛ انجام ندادن ضبط خواندن خود شبیه آن است که فردی در کل طول یک ترم به دانشگاه برود اما در پایان ترم آزمونی ندهد تا مشخص گردد آیا اجازه رفتن به ترم های بعدی را دارد یا خیر؛ و اگر کسی صدای ضبط شدۀ خود را با خواندن مقلَد مقایسه نکرده و درصدد رفع ایرادات احتمالی برنیاید شبیه آن است که پس از شرکت در آزمون برگه دانشجو تصحیح نگردد تا مشخص شود به چه میزان اشتباه داشته است.در مقایسه فایل ضبط شدۀ خواندن خود با نوار مقلًد باید نکاتی همچون برابری و تشابه الحان بکار رفته، سرعت خواندن؛ برابری مدت زمان اجرای هر مصرع و کل ابیات بطور جداگانه؛ برابری طبقات صوتی ابیات مختلف با نوار مرجع و ... مد نظر قرار بگیرد.

توصیه می شود چنانچه امکان ضبط خواندن خود را ندارید و یا آنکه به تنهایی قادر نیستید ایرادات احتمالی و تفاوت های خواندن خود با مقلدتان را تشخیص دهید این کار را با مشارکت دوستان مداح خود انجام دهید تا آنها ایرادات احتمالیتان را تشخیص داده و به شما متذکر شوند تا در روند تقلید بهتر نتیجه بگیرید؛ در واقع تمرین گروهی چند نفر که از یک فرد تقلید می کنند روش بسیار مؤثری در سرعت بخشیدن به پیشرفت است .

ح ) بعد یاد گیری کامل لحن مورد نظر و بر طرف کردن ایرادات احتمالی حال در این مرحله برای آنکه تسلط خود را بر لحن فرا گرفته بیشتر و کامل کنید لازم است آن لحن را در طبقات و پردهای مختلف صوتی بخوانید، مثلا اگر مقلَد شما ( کسی که از او تقلید می کنید) این لحن را در پردۀ صوتی ۸ تا ۱۰ خوانده است شما بعد از اجرا در این پرده های صوتی، چند بار دیگر در پرده های صوتی پائین تر ( پرده صوتی ۵ تا ۸ ) و بالاتر ( پرده صوتی ۱۱ تا ۱۴ و ۱۵ تا ۱۸) اجرا کنید. اگر بتوانید این مرحله را بخوبی انجام دهید نشانگر تسلط کامل شما بر لحن آموخته شده است. یکی دیگر از نشانه های تسلط کامل اجرای فی البداهه از ابیات وسطی شعر آن لحن است؛ یعنی اینکه لازم نباشد شما هم حتما مانند نوار از اول شروع کرده تا بتوانید لحن مثلا بیت پنجم را خوب اجرا کنید.

ط ) آخرین مرحله از مراحل نه گانۀ تقلید اجرای لحن فرا گرفته بر روی یک یا چند شعر دیگر است، این کار علاوه بر اینکه تسلط شما را بر لحن مورد نظر کامل می کند باعث می شود که از تقلید صرف دوری کنید، در واقع این مرحله از نظر فنی مرحلۀ تثبیت لحنی گفته می شود. توصیه اکید ما این است که ضمن اجرای این مرحله، در  مداحی های خود بین هیأت ها حتما این مرحله را اجرا کنید زیرا اگر شما هم همان شعری را که مقلَدتان ( کسی که از او تقلید می کنید) خوانده بخوانید، قطعا تعدادی از مستمعین متوجه خواهند شد که شما از چه کسی و چه چیزی را دارید تقلید می کنید و این موضوع می تواند جذابیت خواندن شما و جذب مستمع را که از اصول اصلی مخاطب شناسی است تحت تأثیر قرار بدهد. البته خواندن شعر اصلی لحن مضرات دیگری هم دارد که ما از پرداختن به آن خوداری می کنیم.

جایگاه و اهمیت مرحله نهم: علاوه بر مطالب ذکر شده که مهم ترین وجه تمایز تقلید و کپی کاری را اجرای مرحله نهم تعیین می کند؛ این مرحله که از آن به عنوان تثبیت لحنی یاد کردیم مهم ترین نقش پایدار کردن آموخته های شما را دارد؛ به عنوان مثال شاید برای شما اتفاق افتاده باشد که مطلبی را در شب امتحان می خوانید و فردای آن روز امتحان می دهید و نمره قبولی هم می گیرید اما بعد از مدتی مطالب مورد مطالعتان را فراموش می کنید!! علت هم این است شما شب امتحان مطالب را به حافظۀ موقت سپرده اید و به علت عدم تکرار به مرور از حافظه موقتتان هم پاک شده است؛ لذا برای ثبت آموخته ها در حافظه بلند مدت باید تمیرینات مستمر و گوناگون مرتبط داشته باشید.( از نظر پزشکی مغز و حافظۀ انسان شامل دو بخش حافظۀ موقت و حافطۀ دائم است )

برای اثبات موضوع مثال ساده تری می زنیم: شاید بتوان گفت ساده ترین آموزه ها هر فرد، آموزه های تصویری اوست؛ مثلا اگر شما با فردی برای اولین بار مواجه و آشنا شوید بعد از چند دقیقه مکالمه و ... چهره او به حافظۀ موقت شما سپرده می شود و اگر این فرد چند ساعت بعد و حتی فردا یا در چند روز آینده به شما مراجعه کند به خاطر خواهید آورد که او کیست و کجا همدیگر را دیده اید؛ حال اگر این فرد بعد از چند ماه با شما ملاقات کند دیگر قادر نخواهید بود او را سریع به خاطر بیاورید؛ و چه بسا لازم باشد از او سوال کنید که کجا با هم ملاقات داشته اید!!!  حال اگر با این فرد چند وقت آشنا بوده و ملاقات داشته باشید چهرۀ او به حافظۀ دائم شما سپرده شده است و حتی اگر یکسال هم او را نبینید و بعد از یکسال با هم ملاقات داشته باشید بلافاصله اولین دیدارتان بعد از گذشت یکسال او را به خاطر خواهید آورد بدون اینکه نیاز به تفکر داشته باشید.  حال با مثال بالا بخوبی در می یابید که نقش سپردن آموخته هایتان به حافظۀ دائم چقدر مهم و با اهمیت است و اگر محفوظات و آموخته هایتان را به حافظۀ دائمتان نسپارید و به حافظۀ موقت اکتفا کنید قطعاً در آینده با مشکل مواجه خواهید شد.

نکته: در اجرای مرحله نهم تقلید انتخاب شعر جایگزین از اهمیت ویژه ای برخودار است و چنانچه شعر مناسب انتخاب نشود در اجرای این مرحله مشکل خواهید داشت لذا باید سه نکته مهم را در انتخاب شعر جایگزین مد نظر قرار داد ۱ـ شعر انتخاب شده از نظر موضوعی با شعری که مقلَد خواند یکی باشد مثلا اگر شعر اول مرثیه است شما شعر مولودی انتخاب نکنید یا به عکس ۲ـ هر دو شعر در یک وزن شروده شده باشند و اگر در یک وزن نیستند اوزان اشعار از نظر نساب به هم نزدیک باشند مثل وزن « مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل» با وزن « فعولاتن فعولاتن فعولن » ۳ـ بهتر است قالب دو شعر نیز یکی باشد مثلا اگر شعر اول مثنوی است شعر انتخابی شما هم مثنوی باشد. رعایت این سه نکته شما را کمک خواهد کرد تا در اجرای مرحله تثبیت لحنی که بسیار مؤثر است و شما را از تقلید صرف دور می کند بهتر پیشرفت کرده و نتیجه گیری کنید.