کتاب

محتواى كتاب‏ الثاقب فى المناقب : اين كتاب توسط ابن حمزه طوسى از عالمان سده ششم هجرى و در موضوع معجزات و كرامات معصومان نوشته شده است. باب اول كتاب در خصوص معجزات پيامبر اسلام (ص) و باب دوم درباره معجزات ديگر پيامبران است كه مشابه آن براى ائمه پيش آمده است. از باب سوم تا پانزدهم به كرامات ائمه و حضرت زهرا (عليهم السلام) اختصاص دارد. هر باب نيز شامل چندين فصل است كه احاديث متعددى ذيل يك عنوان معجزه براى معصومان نقل مى كند.

روش تأليف‏ الثاقب فى المناقب : اين كتاب از نظر محتوا شباهت زيادى به كتاب معاصرش الخرائج و الجرائح راوندى دارد و مؤلف بدون

اشاره به زندگى و شرح حال معصومان، فقط به مناقب، آن هم كرامات و حوادث خارق العاده ايشان مى ‏پردازد. بنابر اين در اين اثر اخبار دال بر مقام ائمه مانند علم و شجاعت و تواضع وجود و ... نقل شده و فقط روايات عجيب و غريب در باره زنده كردن مرده يا علم غيب و خبر از باطن افراد و تكلم با حيوانات و ... فراوان آمده است كه به نظر مى رسد برخى از اين روايات غاليانه باشد مثلا خبرى كه مى گويد امام حسن مجتبى علیه‌السلام جنسيت زن و مردى را تغيير داد!

منابع مؤلف به صورت تفصيلى ذكر نشده و از لابلاى كتاب مى ‏توان به برخى از آنها كه شهرت چندانى ندارد پى برد. اما ابن حمزه سعى كرده روايات خود را با ذكر اسناد نقل كند هر چند در بسيارى از آنها سلسله كامل سند را نياورده و فقط راوى اخير را نام مى برد. محقق كتاب در كوششى ارزشمند منابع اين اثر و يا كتاب‏ هايى كه همين روايات را نقل كرده ‏اند استخراج كرده است. از اين كتاب، متأخرين در عيون المعجزات، مدينة المعاجز، اثبات الهداة و مانند آن نقل كرده ‏اند.

جایگاه؛ شخصیت و زندگانی ابن حمزه طوسى‏ : ابن حمزه طوسى، معروف به عماد الدين طوسى، از اكابر فقهاى اماميه در سده ششم هجرى مى ‏باشد. بعضى او را هم ‏طبقه شاگردان شيخ طوسى دانسته و برخى دوره او را از اين هم متأخرتر دانسته ‏اند. كتاب معروف او در فقه «الوسيلة إلى نيل الفضيلة» نام دارد و به همين جهت او را «صاحب وسيله» نيز گفته اند و چون زندگى او معاصر با شيخ طوسى يا پس از او بوده است، با توجه به جنبه فقاهت او، به ابو جعفر ثانى يا ابو جعفر متأخر مشهور است. (چون كنيه شيخ طوسى نيز ابو جعفر بوده است)

سخن بزرگان‏ در مورد ابن حمزه طوسى‏: دانشمند متتبع، مرحوم ميرزا محمد باقر موسوى خوانسارى در كتاب شريف روضات، در شرح زندگى او مى ‏نويسد: «كتاب وسيله و واسطه كه هر دو از متون فقهى مى ‏باشند، از تأليفات او هستند و خوشبختانه هر دو كتاب تاكنون باقى مانده‏ اند و مورد استناد فقهاى ما مى‏ باشند.»  مرحوم طبرسى نیز  از او اين گونه تعبير آورده است: «شيخ بزرگوار و امام علامه فقيه ناصر الشريعه، حجة الاسلام عمادالدين»

نام ابن حمزه در بين تعدادى از علما مشترك است كه با توجه به تأليفات و معاصران، مى ‏توان آنها را از هم تميز داد. ابن حمزه پس از ترجمه كتاب «الثاقب في المناقب» تأليف ابو عبد الله جعفر بن محمد دوريستى مى‏ گويد: «من اين كتاب را از روى نسخه‏اى كه به خط مؤلف است نوشتم، او اين كتاب را در سال ۴۷۳ هجرى به فارسى ترجمه كرده است و ما هم اكنون كه سال ۵۶۰ مى‏ باشد در شهر كاشان آن را دوباره به عربى ترجمه كرده‏ ايم.» وى با تأليف كتب گرانقدر و نظريات پر ارزش فقهى خود هميشه مورد استناد علما و دانشمندان بوده است. ياد و خاطره او هماره زنده خواهد بود و شهرت وى نيز به سبب تأليف همين كتب است.

اساتيد و شاگردان‏ ابن حمزه طوسى‏: محمد بن حسن شوهانى كه از بزرگان فقها و از مشايخ روايت و اجازه بوده از اساتيد ابن حمزه و سيد نسابه، عبد الحميد بن فخار بن معد از شاگردان اوست.

تاليفات‏ ابن حمزه طوسى‏: ۱- الوسيلة إلى نيل الفضيلة ۲– الواسطة ۳- الرائع في الشرائع‏ ۴- الثاقب في المناقب‏ ۵- كتاب في قضاء الصلاة ۶- مسائل في الفقه‏

وفات‏ ابن حمزه طوسى‏: سيد صدر در كتاب «تأسيس الشيعة لعلوم الشريعة» مى ‏فرمايد: «من تاريخ وفات ابن حمزه را نمى‏دانم، فقط همين قدر مى ‏دانم كه وى در كربلا فوت كرد و در باغى بيرون از شهر نجف دفن شد.» تاريخ وفات ابن حمزه همانند سال ولادت او مجهول است، ولى قبر وى هم اكنون زيارتگاه عاشقان و شيفتگان علماى اهل بيت رسول خدا صلى الله عليه و آله در نجف اشرف مى‏ باشد.

منبع : مجموعه نرم افزاری سیرۀ معصومین