روایت تاریخی

شروع حمله دشمن و خواب سیّدالشهداعلیه‌السلام: عصر روز تاسوعا ( نهم محرم ) عُمَرِبْنِ سَعد رو به لشکریانش گفت:« ای لشکر خدا ! سوار شوید و به سوی بهشت حرکت کنید[1]» و به این طریق دستور حمله به ياران امام صادر شد و لشكريان ابِْنِ سَعد به حركت در آمدند. حضرت جلوي خيمه‌ها سر به زانو گذاشته بودند كه حضرت زينب سلام‌الله‌علیها سراسيمه خدمت امام علیه‌السلام آمدند و عرض‌ کردند صداي خروش دشمن و حمله شان مي‌آيد؛ امام علیه‌السلام پاسخ دادند: يَا أُخْتَاهْ إِنِّي رَأَيْتُ السَّاعَةَ جَدِّي مُحَمَّداً وَ أَبِي عَلِيّاً وَ أُمِّي فَاطِمَةَ وَ أَخِيَ الْحَسَنَ وَ هُمْ يَقُولُونَ يَا حُسَيْنُ إِنَّكَ رَائِحٌ إِلَيْنَا عَنْ قَرِيب؛

در عصر روز تاسوعا قبل از اينكه لشکریان عُمَرِبْنِ سَعد حمله را شروع كنند، شمر ملعون به خيمه‌هاي سیدالشهدا علیه‌السلام و يارانشان نزديك شد و حضرت عبّاس علیه‌السلام و سه برادر دیگرشان را با عنوان « اي خواهرزادگان[1]» صدا زد. ابتدا جوابش را ندادند و امام علیه‌السلام فرمودند: أَجِيبُوهُ وَ إِنْ كَانَ فَاسِقاً فَإِنَّهُ بَعْضُ أَخْوَالِكُم؛ « جواب او را به خاطر آشنایی‌كه داريد بدهيد، هر چند آدم فاسقي است[2]». حضرت عبّاس پاسخ دادند چه مي‌خواهي و شمر گفت شما در امان هستيد؛ خودتان را به خاطر برادرتان به كشتن ندهيد؛ بياييد از يزيد اطاعت كنيد.

تمام مورخین سال رحلت جانسوز پیامبر را ۱۱ هجری گزارش داده اند اما در مورد روز آن گزارشات زیر در منابع تاریخی آمده است. الف ) بنا بر قول مشهور پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در روز دوشنبه دو روز به آخر صفر مانده ( ۲۸ صفر) سال یازده هجرت در سن ۶۳ سالگی مسموم و به شهادت رسیدند. ( شیخ مفید، مسار الشیعه ص ۴۶ ، علامه طبرسی، اعلام الوری ج۱ ص ۴۶، محدث اربلی، کشف الغمه ج۱ ص ۱۶، شیخ طوسی، التهذیب ج۶ ص ۲، شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۱۰، فتال نیشابوری، روضة الواعظین ج۱ ص ۷۱، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۹۷ ص ۱۶۸، شیخ مفید الارشاد ج۱ ص ۱۸۹، شیخ مفید، المقنعه ص ۴۵۶،  شیخ طوسی، مصباح المتهجد ج ۲ ص۷۹۰، طبرسی، تاج الموالید ص ۷۱، شیخ کفعمی، بلد الامین ص ۲۷۵ ، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۱۲۰، شیخ عباس قمی منتهی الآمال ص ۲۴۹) ب ) البته طبق گزارش مرحوم کلینی ابن شهر آشوب امالی شیخ طوسی و بنا بر نقل کتب تاریخی اهل سنت وفات نبی مکرم اسلام در ۱۲ ربیع الاول بوده است. ( الطبقات الکبری ج ۲ ص ۲۰۹،  مسعودی، اثبات الوصیه ص ۱۲۶، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج ۱ ص ۱۷۳، مرحوم کلینی، الکافی ج ۱ ص ۴۳۹، امالی طوسی، ص ۲۶۶، ابن اثیر، الکامل   ج ۲ ص ۳۲۳، طبری، تاریخ طبری  ج ۳ ص ۱۹۹، ، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۱۲۰، شیخ عباس قمی منتهی الآمال ص ۲۴۹؛ مرحوم خراسانی منتخب التواریخ ص ۱۲)

تمام مورخین سال ولادت امام موسی کاظم علیه‌السلام را ۱۲۸ هجری نوشته‌اند اما مرحوم کلینی، شهید اول، ابن شهر آشوب و ابن جوزی علاوه بر سال ۱۲۸ می‌نویسند به گزارشی هم در سال ۱۲۹ هجری متولد شده است. مرحوم کلینی، الکافی ج۱ ص ۴۷۶، ابن جوزی تذکرة الخواص ص ۳۱۲، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۴ ص ۳۲۳، ابوعبدالله عاملی( شهید اول)، الدروس ص ۱۵۴، در خصوص محل تولد نیز همگی منطقه ابواء ( محلی بین مکه و مدینه) را نقل کرده‌اند و روز ولادت امام موسی کاظم علیه‌السلام را هفتم صفر اعلام نموده‌اند. ( علامه طبرسی، اعلام الوری ج۲ص ۶، فتال نیشابوری، روضة الواعظین ج ۱ ص ۲۲۱، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۴ ص ۳۲۳، ابوعبدالله عاملی( شهید اول)، الدروس ص ۱۵۴، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۴۸ ص ۱، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۸۹۲، شیخ عباس قمی؛ منتهی الآمال ص ۱۴۶۳ و  فیض العلام  ص۲۴۳) در کتاب اعلام الورى است که مادرش كنيزى فرزنددار بنام حميده بربريه بود او را حميده پاك نهاد می‌گفتند. مدت امامت آن جناب ۳۵ سال بود كه در بيست سالگى به امامت رسيد.

در خصوص شهادت امام مجتبی علیه‌السلام ( هم سال شهادت و هم روز شهادت ) در کتب تاریخی اختلاف وجود دارد به عنوان مثال مرحوم کافی و شیخ طوسی سال شهادت رو ۴۹هجری اعلام کرده‌اند و بعضی همچون شیخ مفید و طبرسی سال ۵۰ هجری را اعلام کرده‌اند و بعضی از مورخین همچون ابن شهر آشوب، محدث اربلی، فتال نیشابوری و علامه مجلسی هر دو روایت را ذکر کرده اند. در خصوص روز شهادت نیز ۴ تاریخ ذکر شده که ۳ تاریخ آن در ماه صفر و یک تاریخ در ماه ربیع الاول می‌باشد. البته بعضی از مورخین نیز همچون شیخ طوسی و شیخ مفید در ارشاد بدون تعیین روز فقط اشاره به شهادت امام مجتبی علیه‌السلام در ماه صفر نموده‌اند. ( الارشاد ج ۲ ص ۸، التهذیب ج۶ ص ۳۹)

الف) شهید اول و شيخ كفعمى شهادت امام مجتبی علیه‌السلام را در روز پنجشنبه، هفتم ماه صفر، سال ۵۰ هجرى قمری ذکر کرده است ( شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۱۰، شهید اول، الدروس ج۲، ص۷، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۴۶۰، شیخ عباس قمی منتهی الآمال ص ۵۵۰ و فیض العلام  ص۲۴۰؛ مرحوم خراسانی منتخب التواریخ ص ۱۴۴)

در خصوص زمان شهادت امام رضا علیه‌السلام اختلاف نظر وجود دارد اکثر مورخین سال شهادتش را ۲۰۳ هجری اعلام کرده‌اند ولیکن طبری شیعه و رضی الدین حلی سال شهادت را ۲۰۲ هجری می‌دانند. طبری، دلائل الامامه ص ۳۵۰، رضی الدین حلّی، العدد القویه ص ۲۷۶ اما در خصوص ماه و روز شهادت حضرت شش گزارش مختلف وجود دارد که سه گزارش در ماه صفر دو گزارش مربوط به ماه رمضان و یک گزارش نیز برای ما ذیقعده است که در زیر به آن اشاره می‌شود: الف ) رضی الدین حلی می‌نویسد امام رضا علیه‌السلام در روز دوشنبه ۱۴ صفر سال ۲۰۲ هجری به شهادت رسیدند. ( رضی الدین حلّی، العدد القویه ص ۲۷۶؛ علامه بحرانی عوالم العلوم ج ۲۲ ص ۴۸۰؛ شیخ عباس قمی منتهی الآمال ص ۹۲۲) ب ) بنا بر گزارش شیخ کفعمی شهادت امام هشتم در روز سه شنبه ۱۷ صفر سال ۲۰۳ هجری و در سن ۵۵ سالگی بوده است ( شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۱۰، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج۴۹ ص ۲۹۳، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۹۵۴، شیخ عباس قمی؛ منتهی الآمال ص ۱۷۲۳)  ج ) بنا بر روایت مشهور علی بن موسی الرضا علیه‌السلام در آخرین روز ماه صفر سال ۲۰۳ هجری بوسيله سمى كه مأمون لعنة الله علیه در انگور ریخته بود به شهادت رسیدند. ( علامه طبرسی، اعلام الوری ج۲ ص ۴۰۳، محدث اربلی، کشف الغمه ج۲ ص ۳۱۲، رضی الدین حلّی، العدد القویه ص ۲۷۶، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۴۹ ص ۳، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۹۵۴، شیخ عباس قمی؛ منتهی الآمال ص ۱۷۲۳)

در سال شهادت امام سجاد دو گزارش متفاوت وجود دارد شیخ مفید، شیخ طوسی، شیخ کفعمی، محدث اربلی، ابن اثیر و  ابن صباغ مالکی شهادت حضرت را در سال ۹۴ و در مقابل کلینی، طبرسی، فتال نیشابوری، ابن شهرآشوب و رضی الدین حلّی سال شهادت را ۹۵ هجری عنوان کرده‌اند. اما در خصوص ماه شهادت تمام مورخین متفق القول شهادت حضرت را در ماه محرم می‌دانند لیکن در تعیین روز آن اختلاف دارند و چهار روز متفاوت را ذکر کرده‌اند که به شرح زیر است. الف) طبرسی و ابن صباغ می‌نویسند که سید الساجدین در روز شنبه ۱۲ محرم به شهادت رسیدند. طبرسی اعلام الوری النص ص ۲۵۶، ابن صباغ مالکی، فصول المهمة ج۲ ص ۸۷۴، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۸۴۲، شیخ عباس قمی؛منتهی الآمال ص ۱۱۶۷ و  فیض العلام ص ۲۱۱. ب) اما فتال نیشابوری ابن شهرآشوب و محدث اربلی روز ۱۸ محرم را بیان کره‌اند. علامه طبرسی، اعلام الوری ج۱ ص ۴۸۱، فتال نیشابوری، روضة الواعظین ج ۱ ص ۲۲۱، محدث اربلی، کشف الغمه ج۲ ص ۸۲، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۴ ص ۱۷۵، رضی الدین حلّی، العدد القویه ص ۳۱۶، ، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۸۴۲، شیخ عباس قمی؛منتهی الآمال ص ۱۱۶۷

رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمودند : هنگامى كه روز قيامت فرا می‌رسد دخترم فاطمه سلام‌الله‌علیها در حالى می‌آيد كه بر يكى از ناقه‏ هاى بهشتى سوار است و از دو پهلوى آن ناقه حريرهاى بهشتى آويزان، مهار آن از مرواريد تازه، پاهايش از زمرّد سبز، دم آن از مشك ناب، ديدگانش از درّ و ياقوت سرخ خواهد بود. قبّه‏ اى از نور بر پشت آن ناقه نصب شده كه اندرون آن از بيرون آشكار، ميان آن حاوى عفو پروردگار و بيرون آن رحمت خداوند رحيم است.

فاطمه سلام‌الله‌علیها تاجى از نور بر سر دارد كه داراى هفتاد پايه باشد، هر پايه ‏اى از آن به وسيله مرواريدى مرصّع و نظير ستاره‏اى درخشان خواهد بود. در طرف راست و چپ فاطمه سلام‌الله‌علیها هر كدام هفت هزار ملك خواهد بود. جبرئيل كه در آن هنگام مهار ناقه فاطمه سلام‌الله‌علیها

نماز خواندن حضرت در ميان شيرهای درنده: روايـت شده كـه حضرت امام حسن عسكرى علیه‌السلام را سپردند به فردی بنام نحرير و نحرير آن حضرت و اذيت  كرده و بر آن جناب بسیار سخت می‌گرفت. زوجۀ نحریر ‍ به او گفت: اى مرد! بترس از خدا بـه درستى كـه تو نمی‌دانى كه كيست در منزل تو، پس شروع كرد در بيان اوصاف حضرت عسكرى علیه‌السلام از صلاح و عبادت و جلالت آن حضرت و گفت من می‌ترسم بر تو از اين رفتار تو با آن حضرت، نحرير گـفـت: به خدا سوگند كه من او را در بَركة السباع  ميان شيران و درنـدگان خواهـم افكند. پس برای این کار از خليـفه اجازه گرفت و خلیفه هم به او  اجازه داد. پس آن حضرت را افكند به نزد شيران و شك نداشتند در آنكه شيران آن

تمام مورخین ولادت با سعادت آن حضرت را سال ۲۳۲ هجرى اعلام کرده و در این خصوص اختلافی نیست ولیکن در روز و ماه آن اختلاف است. اکثر مورخین ولادت را در ماه ربیع الثانی دانسته‌اند اما مرحوم کلینی بدون تعیین روز ولادت را در ماه رمضان ۲۳۲ اعلام می‌کند و طبرسی نیز در قولی منفرد ولادت را در روز جمعه ۸ ربیع الأول عنوان کرده است. مرحوم کلینی، الکافی ج۱ ص ۵۰۳، طبرسی، تاج الموالید ص ۱۰۵،  در مورد روز ولادت هم به غیر از گزارش طبرسی سه گزارش دیگر به شرح زیر در کتب تاریخی ذکر شده است که مجموعا چهار گزارش خواهد شد.  الف ) شهید اول و شیخ کفعمی ولادت امام حسن عسکری را در چهارم ربیع الثانی ذکر کرده‌اند. شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۱۱،  الدروس ج۲ ص ۱۵، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج۵۰ ص ۲۳۶، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۹۸۹، شیخ عباس قمی؛ منتهی الآمال ص ۱۹۰۵ ب) ابن شهرآشوب، طبرسی محدث اربلی و فتال نیشابوری نیز معتقدند ولادت آن امام همام در هشتم ماه ربیع الثانی بوده است که روایت مشهور نیز همین تاریخ است. (علامه طبرسی، اعلام الوری ج۲ص ۱۳۱، فتال نیشابوری، روضة الواعظین ج ۱ ص ۲۵۱، محدث اربلی، کشف الغمه ج۲ ص ۴۳۰، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۴ ص ۴۲۲ ، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۵۰ ص ۲۳۶، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۹۸۹، شیخ عباس قمی؛ منتهی الآمال ص ۱۹۰۵ و فیض العلام  ص ۲۹۳)