روایت تاریخی

زهد و پارسایی آن حضرت و شباهتش به رسول خدا :

مرحوم شیخ صدوق در کتاب امالی به سند خود از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده که آن حضرت فرمود: حسن بن علی علیه‌السلام عابدترین مردم زمان خود و زاهدترین آنها و برترین آنها بود، و چنان بود که وقتی حج به جای می‌آورد، پیاده به حج می‌رفت و گاهی نیز پای برهنه راه می‌رفت.

و چنان بود که وقتی یاد مرگ می‌کرد می‌گریست، و چون یاد قبر می‌کرد می‌گریست، و چون از قیامت و بعث و نشور یاد می‌کرد می‌گریست، و چون متذکر عبور و گذشت از صراط-در قیامت-می‌شد می‌گریست. و هر گاه به یاد توقف در پیشگاه خدای تعالی در محشر می‌افتاد، فریادی می‌زد و روی زمین می‌افتاد... و چون به نماز می‌ایستاد بندهای بدنش می‌لرزید، و چون نام بهشت و جهنم نزد او برده می‌شد مضطرب و نگران می‌شد و از خدای تعالی رسیدن به بهشت و دوری از جهنم را درخواست می‌کرد...و هر گاه در وقت خواندن قرآن به جمله «یا ایها الذین آمنوا» می‌رسید می‌گفت: «لبیک اللهم لبیک »...

ابو بكر محمّد بن جعفر بن احمد بغدادى از جابر بن عبد اللَّه، نقل كرده كه وى گفت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمودند: من شبيه ‏ترين مردم به آدم بوده و ابراهيم علیه‌السلام از نظر خلق (خوى) و خلق (آفرينش) شبيه ‏ترين مردم به من می‌باشد و حقّ تعالى از بالاى عرش مرا به ده اسم موسوم نموده و وصف من را بيان كرده و هر رسولى را كه مبعوث فرموده به زبان او مرا به قومش بشارت داده، و در تورات يادم كرده و نامم را نشر داده، و در بين اهل‏ تورات و انجيل ياد و اسم را منتشر و پراكنده نموده و كتابش را تعليم كرده و در آسمانش مرا بالا برده و از يكى از اسمائش نامى برايم مشتقّ فرموده پس مرا محمّد ناميده و خودش محمود می‌باشد، مرا در بهترين مردمان كه امّتم باشند بر انگيخت، نامم را در تورات احيد قرار داد زيرا اجساد امّتم با يكتاپرستى بر آتش حرام می‌‏شوند و در انجيل اسمم را احمد معرّفى كرد

سيّد ابن طاووس و ديگران روايت كرده ‏اند كه روزی متوكّل لعين، فتح بن خاقان وزير خود را احضار کرد و او را تکریم بسیارنمود، و در اصل با این کار قصد داشت  شأن و قدر امام على نقى عليه السّلام را بشکند، و اين امر را بهانه كرده بود، روزی  با فتح بن خاقان سوار شد و دستور داد  كه تمام امرا و علما و سادات و اشراف و اعيان همراه او با پای پياده بروند، و از جمله آنها امام هادی عليه السّلام زراقه حاجب متوكّل گفت كه: من در آن روز امام نقى عليه السّلام را مشاهده كردم كه پياده مى ‏رفت و رنج بسيار مى‏ كشيد و عرق از بدن مباركش مى‏ ريخت، من نزديك آن جناب رفتم و گفتم: يا بن رسول اللَّه شما چرا خود را تعب مى‏ اندازید؟ حضرت فرمود كه: غرض آن لعين از پیاده بردن من خوار و خفیف کردن من است، و ليكن حرمت بدن من نزد خدا كمتر از ناقه صالح نيست.به روايت ديگر فرمود كه: يك ريزه ناخن من نزد حق تعالى گرامى‏ تر است از ناقه صالح و فرزندان او.

۱ـ نسخه امام هادی برای مرض ناعلاج متوکل: كلينى و شيخ مفيد و ديگران از ابراهيم بن محمّد طاهرى روايت كرده‏ اند كه متوكّل دچار دمبل چرکینی شد كسى جرأت نمى ‏كرد به آن  نيشترى بزند و او در آستانه مرگ قرار گرفت. مادر متوكّل نذر كرد كه اگر خوب شود، مال زیادی براى حضرت امام على نقى عليه السّلام بفرستد، پس به پیشنهاد فتح بن خاقان از امام على نقى عليه السّلام کمک خواستند. وقتی  به خدمت حضرت رفتند و حال او را عرض كردند، فرمود كه: پشكل گوسفند را در گلاب خیس کنید و بر آن موضع ببندید. چون آن خبر را آوردند، جمعى از نزدیکان خليفه كه حاضر بودند خنديدند و مسخره كردند، فتح بن خاقان گفت: مى‏ دانم كه حرف آن حضرت بى‏ اصل نيست، و اگر آنچه فرموده است به عمل آوريد ضررى نخواهد داشت، چون دوا را بر آن موضع بستند، بعد از یک ساعت منفجر شد و آن لعين از درد و الم راحت شد،

تمام مورخین سال شهادت امام عسکری را ۲۶۰ هجری و ماه ولادت را ربیع الاول ذکر کرده‌اند اما در روز آن اختلاف هست و سه روز در این ماه را به شرح زیر اعلام کرده‌اند. الف ) شیخ طوسی و شیخ کفعمی شهادت امام عسکری را در اول ربیع الاول ذکر کرده‌اند. شیخ طوسی، مصباح المتهجد ج ۲ ص۷۹۱، شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۱۰، هر چند صحیح تر آن است که این روز روز مسمومیت ایشان است و چند روز بعد بر اثر همین مسمومیت به شهادت رسیدند همچنان که شیخ مفید، ابن شهر آشوب و فتال نیشابوری نقل کرده‌اند. مَرِضَ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ عليه السّلام فِي أَوَّلِ شَهْرِ رَبِيعٍ الْأَوَّلِ سَنَةَ سِتِّينَ وَ مَاتَ فِي يَوْمِ الْجُمُعَةِ لِثَمَانٍ خَلَوْنَ مِنْ هَذَا الشَّهْرِ فِي السَّنَةِ الْمَذْكُورَةِ ‏ ارشاد ج ۲ ص ۳۲۵، بحارالأنوار ج ۵۰ ص ۲۳۴ ( شیخ مفید، الارشاد ج۲ ص ۳۳۶، فتال نیشابوری، روضة الواعظین ج ۱ ص ۲۵۱، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۴ ص ۴۲۲، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۵۰ ص ۲۳۶ ) ب) شیخ مفید در روایت دومی شهادت امام یازدهم را در چهارم ربیع الاول عنوان می‌کند. شیخ مفید، مسار الشیعه ص ۴۹ 

ولادت حضرت: مورخین شیعه و سنی ولادت ایشان را در روز جمعه سیزدهم رجب سال 30 عام الفیل ( 23 سال قبل از هجرت) در مکه و داخل کعبه ذکر کرده‌اند^[1] هر چند شيخ طوسى در کتاب مصباح به سند صحيح از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده است كه ولادت آن حضرت در روز يكشنبه هفتم ماه مبارك شعبان واقع شد«مصباح المتهجّد ،ص 782« اما قول اول مشهورتر است، علامه امینی نیز می‌نویسد: ولادت وی در کعبه را عالمان شیعه از جمله سید رضی، شیخ مفید، قطب راوندی، ابن شهرآشوب و بسیاری از اهل تسنن مانند حاکم نیشابوری، حافظ گنجی شافعی، ابن جوزی حنفی، ابن صباغ مالکی، حلبی و مسعودی و دیگران ذکر کرده‌اند^[2]

یزید ملعون دستور مي‌داد در مجالس مختلف شراب خواري‌اش، سر مطهّر سيّدالشهدا علیه السلام را داخل تشت طلا به مجلسش بياورند. از امام سجّاد نقل شده: روزی در يكي از اين جلسات، سفير نصرانی مذهبی از كشور روم هم حضور داشت. اين مرد رومي وقتي كه سر سیّدالشهداعلیه السلام را ديد به يزيد گفت: اي پادشاه عرب! داستان اين سر چيست؟ مي‌خـواهم بدانم. يزيد پـاسخ داد: براي چه مي‌خواهي بداني؟ گفت: وقتي به كشورم برگردم، پادشـاه من در مورد چيزهايي كه ديده‌ام؛ از من سؤال خواهد كرد؛ مي‌خواهم جوابي براي او داشته باشم.

ملاقات سیّدالشهداعلیه‌السلام با عمربن سعد

 در هفتم مُحرّم[1] امام علیه‌السلام بوسيله عَمْرُوبْنِ قَرضه اَنصاری[2] براي عُمَرِبْنِ سَعد پيغام فرستادند و خواستار ديدار شدند و وی هم پذيرفت و در شب هشتم مُحرّم امام به همراه ۲۰ نفر[3] از ياران به سمت خيمه‌اي كه بين دو لشکر بر پا شده بود رفتند و اصحاب امام بيرون ماندند و سیّدالشهدا به همراه حضرت عبّاس و حضرت علي اكبر به داخل رفتند. مردم نقل کردند حضرت ضمن ارشاد، نصیحت و اتمام حجّت با عُمَرِبْنِ سَعد سعي كردند او را از جنگ باز دارند. عمربن سعد گفت می‌ترسم خانه‌ام را آتش بزنند و امام علیه‌السلام فرمودند من خانه بهتری برایت می‌خرم. گفت از جانم می‌ترسم امام علیه‌السلام فرمودند من سلامتت را تضمین می‌کنم و ... امام هرچه سعی کردند او را از ورطه هلاكت و نابودي نجات بدهند، اِبْنِ‌سَعد بهانه آورد؛ حتّی در جواب امام علیه‌السلام که فرمودند گندم ری را نمی‌خوری به تمسخر پاسخ داد جُوآن هم خوب است![4]

منع اردوگاه سیّدالشهدا علیه‌السلام ازآب

در هفتم مُحرّم ابن‌زياد در نامه‌اي از عُمَرِبْنِ سَعد خواست كه بين امام علیه‌السلام و يارانشان با آب فرات حائل شده و به هيچ وجه اجازه ندهد قطره‌ای آب به اردوگاه امام برسد و عُمَربْنِ سَعد هم بی‌درنگ عَمْرُو بْنِ حَجَّاج را با ۵۰۰ نفر بر شریعه فرات مستقر كرد و به آن‌ها دستور داد نگذارند قطره‌اي آب به اردوگاه امام حسين علیه‌السلام برسد.[1]

دلاورمردی حضرت عباس علیه‌السلام در رساندن آب به خیمه ها

در روز هشتم مُحرّم[2] حضرت ابوالفضل همراه پنجاه نفر(۳۰ نفر سوار و ۲۰ نفر پیاده ) برای آوردن آب به شريعه فرات رفتند و لشکريان عُمَرِبْنِ سَعد سعی کردند مانع دست یابی یاران امام علیه‌السلام به آب شوند و با یاران امام به مقاتله پرداختندکه در این نبرد تعدادی از لشکریان عُمَرِبْنِ سَعد به درک واصل شدند؛ ولی کسی از یاران اباعبدالله علیه‌السلام به شهادت نرسید و توانستند مقداري آب به اردوگاه امام برسانند.[3]

توطئه ترور امام  علیه‌السلام در مکّه

 از طرفي يزيد طی نامه‌ای عَمْرُوبْنِ سَعِيدِ بْنِ عَاص را مأموركرد به عنوان، يا بهتر بگويم به بهانه امير حجّاج خانه خدا به مكّه رفته و امام علیه‌السلام را پنهاني دستگيرکرده[1] و به نزد یزید بفرستد؛ یا اینکه در ايّـام حجّ او را تـروركند و اگر اباعبدالله با او به نبرد برخاست، با امام علیه‌السلام به جنگ بپردازد. عَمْرُوبْنِ سَعِيد در روز تـرویّه( هشتم ذی‌حجّه) همراه سربازانی کاملاً مسلّح وارد مکّه شد. [2] امام  علیه‌السلام از نقشه يزيد مطّلع شدند. مكّه به دستور قرآن، بلدالأمين است،[3] آن هم در ايّام حجّ تمتّع، از این‌رو امام براي اين كه حرمت كعبه نگه داشته و نقشه يزيد هم نقش برآب شود، تصميم به خروج از مكّه گرفتند و با تبديل حجّ تمتّع به عمرة[4]مفرده در روز چهارشنبه هشتم ذي‌حجّه[5] سال ۶۰ هـ ق كه همان روز ترویه است، پس از ۴ ماه و ۵ روز اقامت، از مكّه خارج شدند.[6]