روایت تاریخی

اکثر مورخین ولادت امام رضا علیه‌السلام را در سال ۱۵۳ هجری ذکر کرده‌اند اما مرحوم کلینی، شیخ مفید و فتال نیشابوری بدون تعیین روز ولادت، سال آن را در ۱۴۸ هجری اعلام کرده‌اند. مرحوم کلینی، الکافی ج ۱ ص ۴۸۶؛ شیخ مفید الارشاد ج۲ ص ۲۴۸، فتال نیشابوری، روضة الواعظین ج۱ ص ۲۳۶، در تعیین روز ولادت نیز تمام مورخین روز یازدهم را عنوان کرده‌اند لیکن در ماه آن اختلاف است که به شرح زیر می‌باشد. الف ) شیخ صدوق، ابن شهر آشوب و طبری شیعه می‌نویسند حضرت رضا علیه‌السلام در روز پنجشنبه یا جمعه یازدهم ربیع الاول سال ۱۵۳ هجری متولد شدند. ( شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا ج۱ ص ۱۸، محدث اربلی، کشف الغمه ج ۲ص ۲۹۷، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۴ ص ۳۶۷، طبری، بشارة المصطفی ۲۱۷، علامه مجلسی بحارالأنوار ج ۴۹ ص ۹؛ علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۹۲۹ ) ب ) اما به روایت مشهور ولادت آن حضرت در روز پنجشنبه یا جمعه ۱۱ ذیقعده سال صد و چهل و هشت و یا سال صد و پنجاه و سه هجری بوده است. ( فتال نیشابوری، روضة الواعظین ج۱ ص ۲۳۶، طبرسی اعلام الوری ص ۴۲۳، محدث اربلی کَشف الغُمّه ج۳ ص ۴۹، علامه مجلسی بحارالأنوار ج۴۹ ص ۹، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۹۲۹، شیخ عباس قمی؛ منتهی الآمال ص ۱۶۱۱)

ج ) محدث اربلی نیز در نقلی واحد ولادت را در ۱۱ ذیحجه اعلام می‌کنند. محدث اربلی، کشف الغمه ج۲ ص ۲۵۹، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج۴۹ ص ۲، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۹۲۹، شیخ عباس قمی؛ منتهی الآمال ص ۱۶۱۱ اسم شريف آن حضرت على و كنيتش ابو الحسن، و مشهورترين لقب ایشان، رضا است. صابر، فاضل، رضى، وفى، قرّة أعين المؤمنين و غيظ الملحدين از دیگر القاب اوست كه از همه مشهورتر همان رضا است. در خصوص نام مادر امام رضاعلیه‌السلام در کتب تاریخی اختلاف نظر وجود دارد، در بعضی کتب همچون عیون اخبار الرضا « تکتم » ذکر کرده‌اند اما مرحوم طبرسی در اعلام الوری از او با نام « نجمه » یاد کرده است. در مطالب السئول نیز « خیزران » ذکر شده است. آن حضرت مدت بيست و چهار سال و چند ماه با پدرش موسى بن جعفر بود و پس از پدر بيست و پنج سال زندگى كرده و امامت نمودند. در مدت امامتش بقيه سلطنت هارون الرشيد و خلافت محمّد امين بمدت چهار سال و هفت ماه بود كه بوسيله طاهر بن حسين كشته شد بعد مأمون بخلافت رسيد كه او را عبد اللَّه بن هارون می‌ گفتند. بيست سال خلافت كرد حضرت رضا علیه‌السلام در زمان خلافت او شهيد شد. « مناقب آل ابیطالب ج ۴ ص ۳۹۶، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج۴۹ ص ۲ »  نقل است نقش انگشتر آن حضرت به رواياتی كه از آن حضرت ذکر شده « ما شاء اللَّه لا قوّة الّا باللَّه » بوده است. « الكافى ج ۶ ص ۴۷۳»

ابن بابويه به سند معتبر از بزنطى روايت كرده است كه به خدمت حضرت امام محمّد تقى علیه‌السلام عرض كردم كه: گروهى از مخالفان شما گمان می‌كنند كه پدر بزرگوار شما را مأمون در هنگامی كه آن حضرت ولايت عهدی او را به اجبار پذیرفت، ملقّب به رضا گردانيد. حضرت فرمود: به خدا قسم كه دروغ می‌گويند؛ زیرا حق تعالى او را به رضا مسمّا گردانيد براى آنكه پسنديده خدا بود در آسمان، و رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم و ائمّه هدى در زمين از او خشنود بودند و او را براى امامت پسنديده‌اند، گفتم: مگر همه پدران شما پسنديده خدا و رسول و ائمّه نبودند؟ گفت: بلى، گفتم: پس به چه سبب او را در ميان آنها به اين لقب گرامى مخصوص گردانيدند؟ فرمود: براى آنكه مخالفان و دشمنان او را پسنديدند و از او راضى بودند، چنانچه موافقان و دوستان از او خشنود بودند، اتّفاق دوست و دشمن بر خشنودى از او مخصوص آن حضرت بود، لذا به اين سبب او را به اين اسم ملّقب گردانیدند

أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ الْبَزَنْطِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى ع إِنَّ قَوْماً مِنْ مُخَالِفِيكُمْ يَزْعُمُونَ أَبَاكَ إِنَّمَا سَمَّاهُ الْمَأْمُونُ الرِّضَا لِمَا رَضِيَهُ لِوِلَايَةِ عَهْدِهِ فَقَالَ كَذَبُوا وَ اللَّهِ وَ فَجَرُوا بَلِ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى سَمَّاهُ الرِّضَا لِأَنَّهُ كَانَ رِضًى لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي سَمَائِهِ وَ رِضًى لِرَسُولِهِ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ فِي أَرْضِهِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ أَ لَمْ يَكُنْ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْ آبَائِكَ الْمَاضِينَ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ رِضًى لِلَّهِ تَعَالَى وَ لِرَسُولِهِ وَ الْأَئِمَّةِ ع فَقَالَ بَلَى فَقُلْتُ فَلِمَ سُمِّيَ أَبُوكَ مِنْ بَيْنِهِمْ الرِّضَا قَالَ لِأَنَّهُ‏ رَضِيَ‏ بِهِ‏ الْمُخَالِفُونَ‏ مِنْ أَعْدَائِهِ كَمَا رَضِيَ بِهِ الْمُوَافِقُونَ مِنْ أَوْلِيَائِهِ وَ لَمْ يَكُنْ ذَلِكَ لِأَحَدٍ مِنْ آبَائِهِ ع فَلِذَلِكَ سُمِّيَ مِنْ بَيْنِهِمْ الرِّضَا ع. « عيون أخبار الرضا ج ۱ ص ۱۳، محدث اربلی، کشف الغمه ج ۲ص ۲۹۶، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج۴۹ ص ۴ » 

شیخ صدوق به سند معتبر از نجمه مادرآن حضرت روايت كرده است كه گفت: لَمّا حَمَلْتُ بِابْنِی عَلِیٍّ، لَمْ أَشْعُر بِثِقْلِ الْحَمْلِ وَکُنْتُ أسْمَعُ فِی مَنامِی تَسْبیحاً وتَهْلیلاً وتَمْجیداً مِنْ بَطْنی فَیُفْزِ عُنی ذلِکَ ویُهَوِّلُنِی فَإذَا انْتَبَهْتُ لَمْ أسْمَعْ شَیْئاً، یعنی وقتی حامله شدم به فرزندم علی بن موسی الرضا عليه السّلام هيچ وجه ثقل حمل در خود احساس نمی‌كردم، اما وقتی به خواب می‌رفتم صداى تسبيح و  تهليل و تمجيد حق تعالى از شكم خود مى ‏شنيدم و خائف و ترسان می‌شدم،  چون بيدار می‌شدم همان اذکار را مى ‏شنيدم. وقتی آن فرزند از من متولّد شد، فَلَمّا وَضَعْتُهُ عَلَی الأرْضِ وَاضِعاً یَدَهُ عَلَی الأرّضِ رَافِعاً رأسَه إلَی السَّماءِ یُحَرِّکُ شَفَتَیْهِ کَأَنَّهُ یَتَکَلَّمُ؛ یعنی دستهاى خود را بر زمين گذاشت و سر مطهّرش را به سوى آسمان بلند كرد و لبهاى مباركش به حركت درآمد و سخنى ‏گفت كه نمی‌فهميدم، و در آن هنگام امام کاظم علیه‌السلام نزد من آمد و گفت: هَنِیئاً لَکِ یَا نَجِمةُ، کَرَامَةَ رَبِّکِ، گوارا باد بر تو اى نجمه كرامت پروردگارت، فَنَاوَلْتُهُ إِيَّاهُ فِي خِرْقَةٍ بَيْضَاءَ فَأَذَّنَ فِي أُذُنِهِ الْأَيْمَنِ وَ أَقَامَ فِي الْأَيْسَر پس آن فرزند سعادتمند را در جامه سفيدى پيچيدم و به آن حضرت دادم ، امام علیه‌السلام در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه گفت و آب فرات طلبيد و كامش را به آن آب برداشت، سپس به دست من داد و فرمود: خُذِیِه؛ فَإنَّهُ بَقِیَّةَ ‌اللهِ فِی أَرْضِهِ یعنی بگير فرزندت را كه بقيّه خداست در زمين، و حجّت خداست بعد از من‏. « عيون أخبار الرضا ج ۱ ص ۲۹، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج۴۹ ص ۹ »  

نقل است که امام صادق علیه‌السلام بسیار دوست داشت که فرزند امام موسی کاظم علیه‌السلام را ببیند و می فرمود: عالم آل محمد از تو بوجود خواهد آمد او هم نام جدمان امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام است.