بصیرت مداحی

 رهبر معظم انقلاب در دیدار سالانۀ خود با مداحان کشور فرمودند: در مداحی ها چه‌کار کنیم که این منطبق با رضای الهی بشود؟ دو چیز داریم: یکی قالب؛ یکی محتوا. قالب خیلی خوب است، مدّاحی یک شیوه‌ی کار هنری مخصوص خود است؛ سعی کنید این شیوه‌ی کار را با شیوه‌های خواندن هنریِ دیگر مخلوط نکنید. این‌جور نباشد که ما شعری در مصیبت یا در مدح بخوانیم، امّا قالب این شعر فرض کنید که، قالب یک ترانه‌ای باشد که فلان آدمِ دور از دین و دور از معنویّت و دور از این حرفهایی که شما میزنید دارد زندگی میکند و غرق در مادّیّات و فساد است [خوانده]؛ این را مراقبت کنید، این چیز مهمّی است. آنچه خدای متعال به شما داده -یعنی صوت خوش، حنجره‌ی گرم، ذهن مناسب، انگیزه- یک نعمت است؛ این نعمت را باید شکرگزاری کرد.

رهبر معظم انقلاب در نیمۀ رمضان سال 1395 در دیدار با جمعی از شاعران برجستۀ کشور ویژگی های لازم برای هر شعر ؛ و انتظارات خود از شاعران را اینطور بیان فرمودند:

1ـ شعر باید دارای مفاهیم امام شناسی باشد نه اینکه فقط برای گریاندن باشد: خب، بعضی از شعرای ما  انصافاً خوب شعر میگویند؛ شعرهای مضمون‌دار خوب راجع به ائمّه (علیهم‌السّلام) -چه مراثی‌شان، چه مدایحشان، چه مناقبشان- و خیلی حرفهای خوبی در شعرهایشان هست لکن بعضی هم نه. کاری کنیم که شعرهای آئینی یک مجموعه‌ای از معارف ائمّه باشد؛ یعنی وقتی‌که این شعر را شمادادید به مدّاح و فرض کنید این را در جلسه خواند، این به‌قدر چند منبر خوب -که همین‌جور هم هست- اثر بگذارد. یعنی اگر واقعاً مضامین خوب باشد. اگر شعر خوبی باشد، چون از شیوه‌ی هنری استفاده میشود به‌قدر چند منبر خوب اثر میگذارد؛ اگر نه، شعرش همین حرفهای

من جمله‌ی اوّلم به شما برادران عزیز این است که در مدح این بزرگواران - چه حضرت زهرا (سلام الله علیها)، چه ائمّه‌ی هدا (علیهم السّلام) - حتماً از مباحث کاربردی‌ای که در زندگی اینها هست استفاده بشود. مسئله‌ی مدّاحی در کشور ما یک پدیده‌ای است؛ شبیه این را ما در هیچ جای دیگری نداریم.این پدیده درخورِ کار علمی است؛ یعنی واقعاً جا دارد دانشجویان ما، اساتید ما، محقّقین ما بنشینند و روی این پدیده فکر کنند، کار کنند؛ هم تفسیر و تحلیل کنند، هم راه‌های علمیِ گسترش این را به ما نشان بدهند و یاد بدهند. ما در واقع دستِ‌کم گرفتیم این پدیده را؛ خیلی پدیده‌ی مهمّی است.

*خب، حالا شما به‌عنوان مدّاح وقتی میخواهید راجع به فاطمه‌ی زهرا (سلام الله علیها) صحبت کنید، اینها (معارف اهل بیت علیهم السلام) را باید بگنجانید در بیاناتتان، در شعرتان، در مدیحه‌تان. بله، مقامات معنوی ائمّه (علیهم السّلام) و فاطمه‌ی زهرا (سلام الله علیها) وقتی گفته

موضوع مشغله‌ی شما و کار شما و همّت شما عبارت است از مدح اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) و بصیرت‌افزایی و بیدارگری مستمعین؛ بالاترین چیزها است، خیلی باارزش است، از این ارزش استفاده کنید. بحمدالله جمعیّت مدّاحها هم زیاد است؛ حالا این جماعتی که امروز اینجا تشریف آوردید که جماعت قابل توجّهی است لکن تعداد خوانندگان مدّاح در سرتاسر کشور بیش از اینها است؛ تعداد در همه‌جا بحمدالله خیلی زیاد است؛ افرادی هستند که علاقه‌مندند و به این کار میپردازند؛ به ‌هرحال این یک رسالت بسیار مهم است، به این رسالت باید اهمّیّت بدهید. البتّه نقش مهمّی هم شعرا ایفا میکنند؛ شعرا که شعر را میسازند نقش مهمّی را ایفا میکنند؛ منتها شعر بدون اجرای خوب تأثیرش کم است و شما که آن اجرای عالی را، اجرای خوب را انجام میدهید، آن‌وقت تأثیر میگذارد.

یک نکته‌ی دیگری که خوشبختانه امروز در جامعه‌ی مدّاح تا حدود زیادی رواج دارد، توجّه به مسائل جاری روز است که خب امروز اینجا شنیدید در بخشهای مختلفی راجع به مدافعین حرم و مسائل جاری روز؛ اینها خیلی مسائل مهمّی است، اینها مسائل اساسی‌ای است؛ نباید خیال کنیم که اینها از حیطه‌ی تدیّن ما خارج است. پیغمبر اکرم که سیّد خلق عالَم است و برتر از این بزرگوار هیچ موجودی را خدای متعال نیافریده است ،در زمینه‌ی مسائل جاری سیاسیِ کشورش - همان کشوری که آن روز وجود داشت و کشور کوچکی بود - نمی‌نشست فقط احکام نماز و روزه و توجّه و عبادت و نماز شب را به مردم یاد بدهد؛ نه، در همین مسجد مردم را جمع میکرد، آنها را به جهاد دعوت میکرد، آنها را به وحدت دعوت میکرد، آنها را به آگاهی در مقابل دشمن دعوت میکرد؛ همین حرفهایی که امروز برای من و شما مطرح است. مسائل روز مسائلی نیست که بشود از آن صرفِ‌نظر کرد.

منصب مداحی اهل بیت علیه السلام  افتخاری است که نصیب هر کسی نمی شود و این منصب یکی از جایگاه های کهف الوری ائمه است که اگر بتوانیم مخلصانه و بی ریا به خدمت بپردازیم همیشه در این سایه ی امن الهی باقی خواهیم ماند و از هرگونه آسیب و گزندی در امان خواهیم بود، اما شیطان رجیم همواره سعی کرده به طرق مختلف ما را از این سایه ی امن الهی خارج کند؛ که یکی از راه های آن؛ خدشه وارد کردن به اخلاص مداحان گرانقدر است. متأسفانه بعضی از مداحانی که آشنائی کافی با احادیث ائمه و احکام و نظرات مراجع ندارند فریب شیطان را خورده و گاهی مواقع با تعیین مبلغ برای مداحی خود به ساحت مقدس مداحی خدشه وارد کرده و موجب رنجش مردم و حتی گاهی مواقع موجب بدبینی آنها به این نوکران مخلص اهل بیت علیه السلام  میشوند.

یکی از آفات و آسیب های جدی که امروزه متاسفانه در مداحی و مجالس اهل بیت و هیئات مذهبی عامدانه یا غافلانه رایج شده و دیده می شود؛ ورود موسیقی های نامناسب و آهنگ ها و سبک های مبتذل به وادی فرهنگ حسینی می باشد. از آنجایی که آهنگ و سبک شعر هم به اندازه خود شعر در فهم مضامین و همچنین سبک، معرفت نسبت به اهل بیت تاثیر بسیار زیادی دارد نمی توان مدعی شد که با استفاده از این سبک ها و آهنگ ها که خود غیر مشروع و مبتذل هستند می توان به نتیجه مطلوب رسید. کسب معرفت و شناخت شان اهل بیت معنویت می خواهد. مطمئنا اگر مداح رضای خدا را در نظر داشته باشد به روش هایی که جنبه ی غیر دینی دارد دست نمی زند ، مگر نه اینکه عالم محضر خداست و نباید در محضر خدا گناه کرد و چه گناهی بالاتر از اینکه سبک های غربی و مبتذل را به هیئت های مذهبی و دینی بکشانیم. پس واضح است که این کار به جای معرفت افزایی ظلمت اخذایی دارد. 

بی شک مداحی نیز همچون بسیاری از امور دیگر دارای آدابی است که رعایت این آداب نشانگر علم و بصیرت مداح است؛ چنانچه عدم توجه و رعایت این نکات در نقطة مقابل آن قرار دارد، از این پس بنا به دستور قرآنی  وَ ذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرى‏ تَنْفَعُ الْمُؤْمِنينَ در هر شماره نکاتی را جهت یادآوری اول برای خویش و در مرحله بعد برای شما بزرگواران ذکر می کنیم و رجاء واثق داریم که مرضی رضای حضرت دوست قرار گرفته و مثمر ثمر واقع شود.

 1ـ پرهیز از ذکر حرف های کم محتوا و پرداختن به مفاهیم والای اهل بیت : در تبیین این نکته مهم مقام معظم رهبری می فرمایند: از حرفهای کم محتوا و ظاهر عشق و عاشقی که ته آن هیچ چیز نیست، دوری کنید. از مفاهیم حسینی، از مفاهیم اسلامی، از صبر، ازجهاد، از تقوا، از پارسایی و راههای زندگی ( اهل بیت) در شعرها استفاده کنید و آنها را بخوانید.

بصیرت داشتن : بی شک داشتن بصیرت در هر کاری اولین پیش نیاز پرداختن به آن حوزه است چرا که اگر بصیرت نباشد دچار گمراهی و انحراف خواهیم شد و در این میان منصب مقدس مداحی بیش از هر چیزی نیاز به بصیرت دارد و بهرمندی از آن  موجب رستگاری میشود چنانچه امام باقر در حق حضرت عباس میفرمایند : تَرحَمَ اللهُ عَمّیَ العَبَّاس انَّهُ کَانَ نَافِذَ البَصیرَه ، اما متأسفانه گاهی دیده شده بر اثر غفلت  دچار افکار و افعالی می شویم که فرسنگ ها با عقل و منطق فاصله داریم تا چه رسد به داشتن بصیرت  که از جمله مصادیق آن هنجار شکنی ها  و انجام اموری که وهن دین است و همچنین اختلاف افکنی بین مسلمین است که بی شک نسخه اصلی این کارتوسط دشمن  پیچیده شده و عده ای جاهلانه مجری نقشه های شوم دشمنان قسم خوردة اسلام شده اند از همین رو رهبر معظم انقلاب در آخرین دیدار خود با مداحان سراسر کشور در سال 1393 ضمن تأکید بر رعایت این اصل میفرمایند:

بی شک مداحـان گرانقدر باید برای مستمعینشان یک الگو و اسوة حسنه باشند و برای دست یابی به این جایگاه باید دارای ویـژگی ها و صفاتـی باشند تا بتوانند در این جایگاه به خوبی نقش آفرینی کنند؛ به عنوان مثال مداح باید عاشق خود ساخته ای باشد که بیش از صوت و شعر زیبایش با خصلت های اخلاقی نیکش محفل را تحت تاثیر قرار داده، و برای جوانان پر شور هیئتی طرحی نو در اندازد. مداح خود باید اخلاقمدار باشد تا مجلس او مورد توجه قرار گیرد و دل‌ها را به سوی خود بکشاند. و طبیعی و مسلم است؛ مداحی که وارسته نباشد قادر نخواهد بود بر دل ها اثر بگذارد.. بايد توجه داشت اصولاً يک مداح در جامعه، زير ذره‌بين قضاوت‌هاي همگـاني قرار دارد. به همين دليل او بايد بداند که مسووليتي بس سنگين‌ را پذيرفته است و بايد مراقب باشد تا آسيـبي به اين جایگاه  وارد نکند از همین رو مقام معظم رهبری میفرمایند: مداحـی، معـرفت افـزایی است، مداحی، پراکندن معرفت و حکـمت و امید و عقیده راسخ است.

چه چیزهایی و چگونه بخوانیم: یکی از مهمترین نکاتی که هر مداح باید بدان توجه داشته باشد این است که در مجالس خود برای مستمعینش چه بگوید که موجب رضای خداوند و اهل بیت باشد و این مطالب را باید چگونه بازگو کند،  اما قبل از هرچیز باید بداند برای چه و برای که باید بگوید؛ لذا رهبر معظم انقلاب میفرمایند: قبل از هر چیز نيتها را خدائى كنيد؛ اصل قضيه اين است. اگر نيت ما در اين گفتن، در اين مدح و ثناگسترى، نيت خدائى بود، به قصد روشن كردن دلها، جلا دادن ذهنها، انسان اين را بيان كرد و گفت، آن وقت اين ميشود يكى از جنودالله؛ معظم له ضمن برشماری آفت های دوری از این اصل اضافه می نمایند اگر براى هدفهاى مادى - چه برسد خداى نكرده براى هدف هاى پست - وارد اين ميدانها شويم، براى ما نه فقط موجب تعالى و رشد نمي شود، بلكه موجب تنزل و سقوط هم ميشود. اين، مخصوص مداحى هم نيست؛ مسئله‌گوئى هم همين است.

مستند خوانی: یکی از نکاتی که لازم است مداحان عزیز توجه ویژه به آن داشته باشند مستند خوانی است یعنی اینکه بر خلاف اشعار، الحان و سبک ها متن روایات و روضه ها را به هیچ عنوان نمیتوان تقلید کرد و باید حتما شخصاً از روی کتب معتبر مطالعه نمود اما متأسفانه گاهی دیده شده است که بعضی از مداحان جوانتر به این امر مهم توجه نمیکنند و به دلیل حسن ظن بی جا به شنیده های خود اعتماد کرده و بدون تحقیق و اطمینان حاصل کردن از صحت و سقم آن مطلب، آن را در مجالس خود بازگو میکنند از همین رو مقام معظم رهبری میفرمایند: سعی کنید نوحه ها و شعر ها و مخصوصاً روضه خوانی ها پر مغز و دارای مضامین صحیح و متکی به آثار وارده معتبر از ائمه باشد. من اصرار دارم که این نکته را برای مداحان عزیز تکرار کنم که این نقص ( مستند نخواندن) نقص بسیار مهم و حائز اهمیت و حساسی است؛ این را کم نگیرید.

 بی شک مداحی نیز همچون بسیاری از امور دیگر دارای آدابی است که رعایت این آداب نشانگر علم و بصیرت مداح است؛ چنانچه عدم توجه و رعایت این نکات در نقطة مقابل آن قرار دارد، از این پس بنا به دستور قرآنی  وَ ذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرى‏ تَنْفَعُ الْمُؤْمِنينَ در هر شماره نکاتی را جهت یادآوری اول برای خویش و در مرحله بعد برای شما بزرگواران ذکر می کنیم و رجاء واثق داریم که مرضی رضای حضرت دوست قرار گرفته و مثمر ثمر واقع شود.

 1ـ پرهیز از ذکر حرف های کم محتوا و پرداختن به مفاهیم والای اهل بیت : در تبیین این نکته مهم مقام معظم رهبری می فرمایند: از حرفهای کم محتوا و ظاهر عشق و عاشقی که ته آن هیچ چیز نیست، دوری کنید. از مفاهیم حسینی، از مفاهیم اسلامی، از صبر، ازجهاد، از تقوا، از پارسایی و راههای زندگی ( اهل بیت) در شعرها استفاده کنید و آنها را بخوانید.