کتاب

نام كتاب: أنساب الأشراف‏؛ نويسنده: احمد بن يحيى بلاذرى‏؛  وفات: ۲۷۹ ق‏؛ تعداد جلد واقعى: ۱۳؛ زبان: عربى‏؛ موضوع: تاريخ عمومى‏؛ ناشر: دار الفكر ؛ مكان نشر: بيروت‏ ؛ سال چاپ: ۱۴۱۷ق‏
موضوع أنساب الاشراف :
اين كتاب كه عنوان دقيق آن «جُمل من انساب الاشراف» است، تأليف يكى از مورخان و نسب شناسان سده سوم هجرى به نام بلاذرى است كه به نسب‏شناسى و شرح حال افراد زيادى از شخصيت‏ هاى جاهليت و صدر اسلام مى ‏پردازد. شيوه مؤلف چنين است كه ابتدا بزرگ قبيله يا خاندان را اشاره كرده و سپس زيرمجموعه‏ ها و نسل وى را شرح مى ‏دهد. عنوان «اشراف» در دوره‏ هاى پس از مؤلف اين كتاب، بر ذريه پيامبر(ص) يا اعضاى قبيله قريش اطلاق مى ‏شد اما در اينجا عام‏ تر از آن به معنى بزرگان عرب يا تمامى كسانى كه از نژاد خالص عرب بوده ‏اند، در نظر گرفته شده است. با آنكه موضوع كتاب، انساب است ليكن مجموعه‏ هاى از اخبار و گزارش‏ هاى مهم تاريخى در آن عرضه شده و بيش از آنكه منبع نسب‏ شناسى باشد، از منابع مهم تاريخ اسلام به شمار مى‏ رود.
محتواى كتاب‏ أنساب الاشراف :
جلد نخست از چاپ 13 جلدى اين كتاب، به رسول خدا (ص) اختصاص يافته و در حقيقت سيره نبوى است. حدود يك سوم كتاب به خاندان بنى ‏هاشم پرداخته و حجم بسيار كمى درباره خاندان بنى ‏عباس و حدود چهل درصد به خاندان بنى اميه اختصاص دارد. يكى از بخش هاى بسيار مهم در انساب الاشراف، اخبار مربوط به خوارج است و ذيل احوال خلفا، از خوارج معاصر آنان و فعاليت هايشان ياد مى‏ كند كه گاه در هيچ ماخذ ديگرى بدين تفصيل نيامده است.
منابع كتاب‏ أنساب الاشراف :
منابع اين كتاب عبارتند از آثار مهم تاريخى كه برخى از آنها از دست رفته است مانند آثار مدائنى، هشام كلبى، ابومخنف، واقدى، ابن سعد و... . در اين كتاب، ذيل نسب ابوطالب درباره اميرالمؤمنين على علیه‌السلام و فرزندان آن حضرت امام حسن علیه‌السلام و امام حسين علیه‌السلام به تفصيل بحث شده و با توجه به قدمت و اعتبار كتاب، شرح حال اين سه امام در آن قابل توجه و مغتنم است. با اين حال كتاب حاضر از توجه لازم مورخان شيعه بلكه عموم تاريخ‏ نويسان مغفول مانده است. شرح حال سه امام نخست با تحقيق مرحوم محمودى به طور جداگانه منتشر شده است.
جایگاه ؛ شخصیت و زندگانی بلاذرى:
ابو الحسن احمد بن يحيى بن جابر مشهور به بلاذرى، كاتب، اديب، راوى و از برجسته‏ ترين تاريخ نگاران اسلامى در سده سوم است. وى براى تقويت حافظه محلول حب بلاذر نوشيد و ديوانه شد و به همين علت درگذشت. آگاهى ‏هاى زيادى از زندگى وى در دست نيست. ولادت او را بين سال‏هاى ۱۷۰ تا ۱۸۰در بغداد و مرگش را به سال ۲۷۹ نوشته‏ اند.
تحصيلات‏ بلاذرى: بلاذرى در حمص و انطاكيه علم آموخت و در عراق بزرگانى چون محمد بن سعد كاتب واقدى (م‏توفای ۲۳۰) و على بن محمد مدائنى (متوفای ‏224) و مصعب زبيرى (م‏توفای ۲۳۳) و ابوعبيد قاسم بن سلاّم (متوفای ‏۲۲۴) و ابن هشام كلبى در علم انساب بهره برد. افرادى چون وكيع قاضى و جعفر بن قدامه از شاگردان او به شمار مى ‏روند.  بلاذرى در جوانى به دربار مأمون راه يافت و اشعارى در مدح او سرود، در دوره‏ هاى بعدى هم نزد خلفا موقعيتى داشت و نديم متوكل و مستعين به شمار مى‏ رفت. او اطلاعات خود را نيز از اعضاى خاندان حكومتى مانند هبة الله بن ابراهيم بن مهدى و متوكل عباسى اخذ كرده است.
بلاذرى را شاعر و هجويه سرا نيز گفته ‏اند و ياقوت حموى اشعارش را نقل كرده است. در خلافت معتمد عباسى از دربار كناره گرفت و دچار تنگدستى شد و به اميد صله، اسماعيل بن بلبل را مدح كرد، اما چون از اين كار طرفى نبست، در اشعارى به هجو او پرداخت.
دو اثر مهم بلاذرى كه امروزه هم در دست است همين كتاب انساب الاشراف و كتاب فتوح البلدان است كه به مناسبت فتوحات اسلامى، مطالب زيادى را گزارش كرده است. ابن نديم او را از مترجمان فارسى به عربى دانسته كه كتاب عهد اردشير را به شعر عربى درآورده است.
منبع: مجموعه سیره معصومین