کتاب

 معرفى اجمالى دلائل الامامة : دلائل الامامة، كتابى است اعتقادى كه در آن به اثبات حقانيت امامان شيعه پرداخته و با ذكر آيات و روايات در فضائل و مناقب و معجزات آنها از خلافت و جانشينى آنان بعد از پيامبر اكرم دفاع‏ نموده است.نويسنده اين كتاب جناب محدث شيخ أبى جعفر محمد بن جرير بن رستم طبرى صغير مى ‏باشد كه اين كتاب را به زبان عربى در قرن پنجم نوشته است.

ساختار و گزارش محتوا دلائل الامامة: اين نسخه از كتاب با تقديمى از طرف مؤسسه بعثت، قسم دراسات الاسلاميّه در قم شروع مى ‏شود كه در آن تقديم به ذكر دلائل نبوت پيامبر پرداخته تا آنجا كه به امامت رسيده است،چون ديده‏ اند در باب امامت‏ آراء و اقاويل و تكذيب و تشكيك

فراوانى وجود دارد به كتابت دلائل الإمامة اهميت زيادى داده‏ اند زيرا امامت و امتداد صحيح و ضرورى نبوّت و حصن دين است كه بواسطه آن دين باقى مى‏ ماند، لذا ابن ابى‏ الحديد معتزلى در شرح قول اميرالمؤمنين كه فرموده ‏اند در لا بدّ للناس من امير مى ‏گويد اين نصّى است صريح از على علیه‌السلام بر اينكه امامت واجب است در حاليكه مردم در اين مسأله اختلاف كرده ‏اند.بعد از اينكه اين مؤسسه در مقدمه‏ اين كتاب امامت و رئاست عامّه در امور دين و دنيا توسط امام را اثبات كرد و گفت كه امتداد وجود نبوى و حفظ و حمايت امانت و قيام به رسالت پيامبر است،جا دارد كه گفته شود هرآنچه كه دليل بر نبوت است،مى‏ت واند دليل بر امامت گردد به غير از نزول وحى كه بعد از نبى،قطع گرديد و به جاى وحى دلائل ديگرى جانشين آن مى ‏شود و از شروط امامت مى‏ گردد از جمله دلايلى كه در اين مقدمه ذكر مى ‏گردد ۱-نصّ ۲-استقامة و سلامة النشاة. ۳-منقبت در علم و حكمت.۴-احاديث و آثارشان.۵-نص امام سابق. ۶-نسبت شريف و رفيع داشتن. ۷- معجزه.بعد از مقدمه ‏اى كه از طرف اين مؤسسه انجام شده بود،ترجمه‏ اى براى مؤلف اين كتاب ذكر كرده ‏اند،از جمله‏ موارد اين قسمت آوردن اسامى افرادى است كه با ايشان هم‏نام بوده ‏اند و جهت دورى از اشتباه به ذكر نام و تاريخ آنها پرداخته‏ اند.از جمله مشتركين ابو جعفر محمد بن جرير بن يزيد الطبرى العامّى صاحب تاريخ و تفسير در قرن چهارم.

همچنين ابو جعفر محمد بن جرير بن رستم طبرى الآملى كبير كه معاصر ابن جرير طبرى عامّى مى ‏باشد متوفى قرن پنجم.نفر بعد محمد بن جرير از روات حديث كه محمد بن جرير طبرى كبير به سه واسطه از او روايت مى ‏كند.اما خود صاحب كتاب‏ دلائل امامه چون تاريخ دقيقى از ولادت و وفاتش نيست،از مجموع قرائن بدست مى‏ آيد كه ايشان متعلق به‏ نيمه دوم قرن چهارم و اوائل قرن پنجم بوده باشند. از اصل اين كتاب قسمتى ساقط شده است و از خلال استعراض مصادر مختلف كه از اين كتاب نقل كرده‏ اند به پنج عنوان نام اين كتاب اشاره شده است.سيد هاشم بحرانى متوفى سنة ۱۱۰۷ هجرى قمرى در كتاب‏ مدينة المعاجز خود كه زياد از كتاب طبرى صغير نقل مى ‏كند، نام كتاب وى را «الامامة» ذكر كرده است. شيخ طهرانى در كتاب«الدمعة الساكبة»و غير اين كتاب به«دلائل الأئمّه» تعبير آورده است.سيد بن طاووس در كتابهاى«اليقين»،«فرج المهموم»،«الأمان»،و«اللهوف»و«اقبال الاعمال»و همچنين علامه مجلسى در بحار الانوار و شيخ طهرانى در الذريعه، نام اين كتاب را« دلائل الإمامه » متذكر گرديده ‏اند. نام ديگرى كه براى اين كتاب‏ ذكر گرديده است «مسند فاطمه » مى‏ب اشد كه سيد بحرانى در « المحجة فيما نزل فى المقام الحجة » عنوان آورده است.

شايد سبب اين نام احاديثى كه در قسم باقى مانده و اسقاط نشده در اين كتاب كه جميعا به فاطمه زهرا(س) اسناد داده مى‏ شود، باشد.از جمله نامهاى اين كتاب « مناقب فاطمه و ولدها عليهم السلام » كه علامه حلّى متوفى (۱۰۴)در كتاب « إثبات الهداة » ذكر كرده است. امّا اسم مرجّح همان « دلائل الإمامة » است كه سيد بن طاووس به آن‏ تصريح نموده است زيرا كه ايشان بر نسخه كامل و تامّ كتاب مطلع بوده‏ اند. در اين كتاب مصنف به دلائل،معجزات و تواريخ ائمه هداة عليهم السلام و فضائل و معجزات سيدة النساء فاطمه الزهراء « سلام الله عليها » متذكر شده است. كتاب ديگرى براى مصنف ذكر شده، تحت عنوان‏ « نوادر المعجزات » كه فرق اين كتاب با كتاب دلائل الامامه اين است كه در كتاب حاضر اضافه بر دلائل و كرامات ائمه به ذكر تواريخ و احوال ائمه به شكل مفصّل پرداخته است.

درباره تاريخ تأليف اين كتاب خود مصنف تصريحى بر آن نداشته،امّا آنچه كه در حديث ۱۲۸ از دلائل امام الحجة اين كتاب برمى ‏آيد و حديث را از خط شيخ ابى عبد الله الحسين غضائرى نقل كرده و اين شخصيت در سال (۴۱۱) قمرى‏ فوت نموده، لذا برمى ‏آيد كه بعد از اين تاريخ كتابش را تمام كرده است.ظاهرا اين كتاب دو جلد بوده كه جلد اولش از بين رفته و به‏ دست ما نرسيده، زيرا در مصادرى كه سيد بن طاووس از اين كتاب نقل مى‏ كند مطالبى را مى‏ آورد مبنى بر اينكه در جلد اول‏ اين كتاب درباره پيامبر مسائلى مطرح بوده است و نسخه كامل دست سيد بن طاووس بوده است.

جایگاه، شخصیت و زندگانی محمد بن جرير طبرى‏ : ابو جعفر، محمّد بن جرير بن رستم طبرى آملى مازندرانى، از چهره‏ هاى برجسته فقهاى شيعه در قرن پنجم هجرى و از معاصرين شيخ طوسى و نجاشى است. او در خانواده ‏اى علاقه‏ مند به اهل بيت رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم در شهر آمل از استان مازندران به دنيا آمد. محمّد از همان كودكى با مهر پيامبر و اهل بيت عليهم السلام آشنا شد و در همان ايام شروع به فراگيرى علوم اسلامى كرد و يكى از چهره‏ هاى سرشناس فقهاى شيعه در آن دوران شد. خاندان « بنو جرير»، اهل آمل و مشهور به تشيع و پيروى از اهل بيت رسول خدا بوده و از خاندان‏ هاى بزرگ و سرشناس آن منطقه به شمار مى ‏آيند كه دانشمندان بزرگى به جهان اسلام تحويل داده ‏اند.

محمّد بن جرير طبرى، از فقهاى برجسته شيعه در قرن چهارم هجرى و معاصر با شيخ طوسى است. او نزد بسيارى از اساتيد شيخ طوسى روايت شنيده و روايات او نيز در منابع معتبر روايى شيعه نقل شده و مورد استناد قرار گرفته است. وى غير از محمّد بن جرير بن يزيد طبرى آملى است كه از علماى اهل سنت و صاحب تفسير و تاريخ مشهور مى ‏باشد. همچنين غير از محمّد بن جرير طبرى، از علماى شيعه و صاحب كتاب « المسترشد» است كه شيخ طوسى به وى لقب كبير داده است؛ زيرا:  ۱- راوى كتاب المسترشد، ابو محمّد حسن بن حمزه، متوفاى ۳۵۸ هجرى است، در حالى كه صاحب كتاب « دلائل الإمامة» - شخصيت مورد بحث ما - معاصر شيخ طوسى، متوفاى 460 هجرى است؛ زيرا مشايخ وى همان مشايخ شيخ طوسى است.

۲- صاحب كتاب « دلائل الإمامة » اين كتاب را بعد از سال ۴۱۱ هجرى نگاشته است؛ زيرا در اين كتاب مى‏ گويد:«من اين روايت را در كتابى به خط شيخ ابو عبد الله حسين بن غضائرى رحمه الله ديدم » و غضائرى، متوفاى ۴۱ هجرى است. همچنين مى ‏توان حدس زد كه وفات صاحب كتاب دلائل الإمامة بعد از اين تاريخ بوده است.

۳- صاحب دلائل الإمامة با يك واسطه از شيخ صدوق روايت نقل مى ‏كند و شيخ صدوق هم با يك واسطه كتاب المسترشد را نقل مى ‏كند پس فاصله ميان صاحب دلائل و صاحب المسترشد سه واسطه است.

۴- صاحب دلائل، معاصر نجاشى است. در حالى كه نجاشى كتاب المسترشد را با دو واسطه روايت مى ‏كند. البته در مقابل، سيد توبلى در مدينة المعاجز و علامه مجلسى در بحار الأنوار و علامه سيد هاشم بحرانى در مقدمه مدينة المعاجز اين دو را يك نفر دانسته‏ اند.

سخن آقا بزرگ تهرانى‏ : مرحوم شيخ آقا بزرگ تهرانى مى ‏فرمايد:«ابو جعفر، محمد بن جرير بن رستم طبرى آملى مازندرانى، معاصر شيخ طوسى است. نامى از وى در كتب رجالى نيامده؛ اما او غير از محمد بن جرير طبرى كبير از ديگر علماى شيعه و صاحب كتاب «المسترشد» است و متاخر از او مى ‏باشد».

اساتيد محمد بن جرير طبرى‏ : ابو جعفر، محمد بن جرير طبرى، از محضر شخصيت‏ هاى بزرگى از روات شيعه بهره برده است مانند: ۱ - محمد بن هارون تلعكبرى‏ ۲- قاضى ابو اسحاق، ابراهيم بن احمد بن محمد طبرى‏ ۳- ابو المفضل شيبانى‏  ۴- حسن بن احمد علوى‏ ۵- حسين بن ابراهيم، معروف به ابن خياط قمى‏ ۶- ابو عبد الله، حسين بن غضائرى‏ ۷- نقيب، ابو محمد حسن بن احمد محمدى‏

شاگردان‏ محمد بن جرير طبرى‏ : مشهورترين و برجسته ‏ترين شاگرد وى ابو الفرج معافى بن زكرياى جريرى است.

تأليفات‏ محمد بن جرير طبرى‏ :  وى داراى تأليفات ارزشمندى است، از جمله: ۱- دلائل الإمامة ۲- الإيضاح‏ ۳- الآداب الحميدة ۴- كتاب الرواة من أهل البيت عليهم السلام‏ ۵- غريب القرآن‏ ۶- مناقب فاطمة الزهراء و وُلدها عليهم السلام‏ ۷- نور المعجزات‏

منبع : مجموعه نرم افزاری سیرۀ معصومین